Ovde su bili smešteni većinom politički zatvorenici koji su morali da kopaju region u kamenu i nad kojima su se monstruozno iživljavali

Alo/K.Ć

Razonoda

2021-03-19 10:52:43

Stvaranje sistema koncentracionih i popravnih logora započelo je u Sovjetskom Savezu 1919. godine, ali je „procvetalo“ tokom Staljinove vladavine terora

LOGOR GULAG, rusija, Foto: Shutterstock

Stvaranje sistema koncentracionih i popravnih logora započelo je u Sovjetskom Savezu 1919. godine, ali je „procvetalo“ tokom Staljinove vladavine terora. Reč Gulag zapravo je skraćenica (korišćena od 1930. godine) za (Glavnoie Upravleniie LAGerei), odnosno Upravu glavnog logora, koja je bila posebna služba tajne policije i sovjetskog Ministarstva unutrašnjih poslova koja je nadgledala upotrebu fizičkog rada zatvorenika. Zajedno sa kriminalcima i recidivistima, većina zatvorenika Gulaga bili su potpuno nevini ljudi zatvoreni iz različitih političkih razloga - na osnovu izmišljenih optužbi ili etničke pripadnosti, ili čak bez očiglednog razloga.

Ovi politički zatvorenici su najviše patili jer su ih, povrh brutalnih teških uslova rada i despotizacije stražara, terorisali zatvorenici. Istoričari procenjuju ukupan broj zatvorenika Gulaga na 15-18 miliona, od kojih najmanje 1,5 miliona nije preživelo svoje zatočenje. Žrtve sovjetskog Gulaga nisu bile samo nacije SSSR-a, već i državljani drugih zemalja - Čehoslovaka, Poljaka, Mađara, Francuza, Amerikanaca i drugih.

Ogromna mreža logora prošarana širom čitave teritorije SSSR-a sastojala se od skoro 500 uprava logora koji su vodili desetine ili čak stotine pojedinačnih kampova (procenjuje se da je ukupan broj čak 30.000). Ropski rad zatvorenika korišćen je u proizvodnji drveta i rudarstvu, kao i na gigantskim građevinskim projektima (Beli morski kanal, brane, autoputevi i železnice). Nakon Staljinove smrti 1953. godine, broj zatvorenika je znatno opao i Gulag je zvanično ukinut 1960. Ipak, niz radnih kolonija je nastavio da postoji i korišten je za međupolitičke zatvorenike i sovjetske disidente, mada ne u tako groznim uslovima ili brojevi kao pod Staljinom.

Kako se Gulag promenio

1917
Ruski boljševički puč stvara novu vrstu zatvorenika: „klasni neprijatelj“, oznaku koja se može primeniti na praktično bilo koga.

1918
Trocki i Lenjin istražuju ideju uspostavljanja koncentracionih logora za klasne neprijatelje u kojima će osuđenici obavljati fizički rad. U tu svrhu se koriste kampovi u kojima su smešteni ratni zarobljenici oslobođeni prema Ugovoru iz Brest-Litovska. Tajna policija Čeke, preteča NKVD-a i KGB-a, ima zadatak da upravlja logorima.

1919
Sveruski centralni izvršni komitet donosi dekret o stvaranju logora za prisilni rad; stupa na snagu 15. aprila 1919.

1920
Prvi model kampa budućeg sistema Gulag stvoren je u regionu Belog mora, koristeći nekadašnje pravoslavne manastirske zgrade na Soloveckim ostrvima. Prvi zatvorenici su pravi politički protivnici boljševika (pripadnici anti-boljševičkih, uglavnom levičarskih, partija, intelektualci i pripadnici Bele armije).

1923
Solovetska ostrva postaju centar logorskog sistema na severu Rusije, koji dobija naziv „Severni kampovi od posebnog značaja“ (SLON). U to vreme to je bio jedini kompleks logora kojim je upravljala tajna policija GPU.

1929
Staljin najavljuje program brze industrijalizacije i petogodišnje planove. Politbiro odlučuje da uspostavi jedinstvenu mrežu logora koji će zameniti do tada dvostruki zatvorski sistem za klasne neprijatelje i kriminalce. Tajna policija upravlja logorima.

1931/2
Arhipelag kampova raste na mestima ogromnih ekonomskih projekata kao što su kanal od Belog do Baltičkog mora, vađenje zlata na Kolimi, komunikacione konstrukcije, Bajkalsko-amurska magistrala u drugoj polovini 1930-ih itd.

LOGOR GULAG, rusija, Foto: Shutterstock

1934

Stvaranje Glavne uprave logora (Glavnoie upravleniie lagerei, GULAG - skraćenica koja se sporadično pojavljuje od 1930) pod SSSR-ovim Narodnim komesarijatom unutrašnjih poslova, koji preuzima upravljanje praktično svim sovjetskim zatvorskim objektima. Skraćenica ovog upravnog tela postepeno se hvata kao opšti termin za sovjetske zatvore i logore (sovjetski kazneni sistem).

1936/8
Period Staljinovog velikog terora. Čišćenja su posebno pogođena najvišim ešalonima Komunističke partije, vojskom, državnom službom, a takođe i upravom Gulaga. Mnogi ljudi su pogubljeni, dok su ostali poslati u logore koji nisu u stanju da podnesu masovni priliv zatvorenika. Stopa smrtnosti među zatvorenicima povećava se do tri puta.

1939/40
Na početku Drugog svetskog rata dolazi i priliv zatvorenika deportovanih sa teritorije koju je sveže okupirao Sovjetski Savez (Istočna Poljska, Baltik, Besarabija) i puštanje određenih kategorija zatvorenika kako bi se zadovoljile potrebe Crvene armije.

1945
Svež je talas hapšenja među redovima Crvene armije, bivših nemačkih ratnih zarobljenika i etničkih manjina, uključujući sovjetske Jevreje.

1948/9
Staljin započinje izgradnju novih megalomanskih projekata, uključujući kanal Volga-Don, nove elektrane, brane i komunikacije. Među njima su Mrtvi put i tunel i železnica do ostrva Sahalin; obojica su zaustavljena odmah nakon Staljinove smrti.

1953
Staljin umire. Lavrentii Beria na kratko preuzima kontrolu i objavljuje amnestiju koja se tiče osuđenih za manje kriminalne radnje i potpuno previđa političke zatvorenike.

1954
Pod Nikitom Hruščovom odvijaju se široko rasprostranjena oslobađanja i razmatra se gotovo četiri miliona slučajeva političkih zločina. Počinje period koji se naziva Hruščovom otopljenjem.

1957
Sistem Gulag ukida se na osnovu reforme. Mnogi radni kampovi su zatvoreni. Sovjetska ekonomija se više ne zasniva na ropskom radu zatvorenika.

1960
Politički zatvorenici nisu nestali, ali njihov broj izrazito pada i sada su neistomišljenici u zatvoru samo zbog iskrenog protivljenja režimu. Najčešće ih šalju u radne logore u Mordoviji ili oko Perma na Uralu. I oni izdržavaju kazne u strašnim uslovima (glad, bolest, silovanje), ali kampovi nemaju tako visoku stopu smrtnosti. Mnogi disidenti smešteni su u psihijatrijsku bolnicu gde se podvrgavaju okrutnim „medicinskim“ postupcima.

Naša preporuka