Delo Paje Jovanovića ne prestaje da fascinira sve ljubitelje umetnosti

Čuveno delo Paje Jovanovića "Seoba Srba",jedno je od najpoznatijih njegovih dela ali malo se zna da je slikar napravio  četiri originala, za četiri naručioca.

Jovanović, kao predstavnik akademskog realizma sa idejom da narod predstavi kao metaforu nacionalne politike, slika upravo – narod,ali još nedovršeno platno "trpi" kritiku. Patrijarh traži od umetnikada preslika "višak" likova iz naroda, da Srbe predstavi kao vojnu celinu, a ne kao narod u zbegu koji ne zna kuda je krenuo.

Tako je ženu sa detetom u naručju zamenio ratnik na konju, stado ovaca zamenjeno je vojnicima – pešacima, a episkopu Isaiji Đakoviću, koji stoji pored patrijarha Čarnojevića Trećeg, u ruke jestavljen svitak sa zlatnim carskim pečatom Leopolda Prvog, kojim se srpskom narodu u carevini garantuju privilegije.

Još radeći na prvom originalu, Jovanović izvodi i skicu za platno manjih dimenzija, i zadržava glavne likove prvog plana, ali im daje autoritativniji izraz i vraća "svoje" likove. Petar Nikolić otkupljuje pravo da narednih pola veka umnožava sliku,u tada popularnoj tehnici oleografije. On to i čini, u ko zna koliko primeraka, za prodaju. Tako, po svoj prilici, ova slika postaje deo enterijera mnogih gospodskih kuća.

"Drugi original",preko Beograda, sedamdesetih godina prošlog veka prelazi na banatsku stranu. To što slika nije produžila put Novog Sada i Galerije Matice srpske, zasluga je ondašnje pančevačke opštinske vlasti, koja je bila spremna da se zaduži kreditom i otkupi je, pa ovo vredno delo tako ostaje u gradu na Tamišu.

Treća "ruka", platno koje bi mogloda nosi radni naslov "Seoba Srba bez cenzure", opet nastaje po narudžbini. Tokom Drugog svetskog rata, beogradska lekarka Darinka Smodlaka poželela je da postane deo platna.Nije poznato koliko ju je to koštalo, ali lik žene s detetom opet biva zamenjen, ovog puta likom gospođe Darinke. Gde je i kako je završila ova verzija "Seobe", nepoznato je.

Po završetku rata, 1945. godine,nastaje i "četvrti original". Bogati vršački trgovac Milenko Savić, uveren da je već čuveno delo zauvek uništeno u vihoru rata, naručuje Jovanoviću potpuno novu sliku. Dozvoljava umetniku da ovekoveči svoju ideju pre prve "cenzure" i u spletu prijateljsko-rodbinskih okolnosti, poklanja je beogradskoj porodici Mandukić, koja je nosi preko okeana – u Njujork.