PRVA STANICA BANOVO BRDO, POSLEDNJA DANAŠNJI FILMSKI GRAD U Košutnjaku 1947. svečano otvorena nova, pionirska pruga (FOTO)

Ono što je ovu prugu, dužine 5.085 metara a širine 600 milimetara, razlikovalo od drugih je što su sa njom upravljala deca, odnosno pioniri kako su se tada mladi, osnovnoškolskog uzrasta, zvali. Beogradska pionirska pruga nije bila prva takva u tadašnjoj komunističkoj Jugoslaviji jer je dvadeset dana ranije, 1. septembra 1947. godine, pionirsku prugu dobio Zagreb. Bio je to deo plana nove države da u svim glavnim i drugim važnijim gradovima jugoslovenskih republika osnuju pionirske pruge. Tako je 13. marta 1948. godine pionirska pruga počela sa radom u Ljubljani, 21. jula u Skoplju a 18. septembra iste godine u Sarajevu. Građene su i manje pionirske pruge u Mariboru, Bitolju i Kruševcu.
 

Prva pionirska pruga u svetu izgrađena je 24. juna 1935. godine u Tbilisiju, glavnom gradu Sovjetske Republike Gruzije a potom su postale popularne u čitavom Sovjetskom Savezu. Upravo je to razlog zašto su Titovi komunisti, koji su do 1948. godine slepo i verno kopirali sovjetski komunizam, želeli da zabavu koju imaju sovjetska deca ponude jugoslovenskim pionirima. Železnica je u tom vremenu i dalje bila simbol tehnološkog napretka zemlje jer korišćenje aviona i automobila još uvek nije dobilo široku civilnu upotrebu. Pionirske železnice bile su ”komunistički zabavni parkovi” u kojima mladi dobijaju tehnološka znanja ali i ideološko obrazovanje i odrastaju u skoro vojnoj hirerahiji u skladu sa organizacijom koju je imala železnica.

 
Beogradska pionirska pruga imala je tri stanice koje su se zvale Kosmaj, Sutjeska i Jastrebac kao i dva stajališta između stanica Zlatar i Fruška Gora. Izgradnja pruge, prema pisanju Politike, koštala je 16.042.672 dinara a ”lokomotive i vagoni izvučeni su do pruge u Košutnjaku pomoću uspinjače kod Rakovice koja je služila za izvlačenje materijala za izgradnju filmskog grada”. Na pruzi su bile izgrađene dve vodostanice sa po jednim rezervoarom od po dvadeset kubika a lokomotive su se snabdevale ugljem u stanici Jastrebac dok je u stanici Kosmaj bila izgrađena okretnica. Pionirska železnica raspolagala je sa tri četvorosovinske tender lokomotive sa po dva cilindra sa zasićenom parom. Za prevoz putnika u funkciji su bile dve kompozicije vozova koju su osim lokomotive činili po četiri putnička vagona trećeg razreda dok je treća lokomotiva bila u rezervi. 
 
Ono što je ovu prugu činilo posebnom bila je činjenica da su većina zaposlenih bila deca. Uprava pionirske pruge bila je u stanici Sutjeska odakle je radom rukovodilo stručno lice iz Jugoslovenskih državnih železnica (JDŽ) čiji je pomoćnik je, zbog dece, bio pedagog. ”Železničko osoblje sastojalo se od dve mašinske partije (dvojica mašinovođa i dva ložača), jednog nadzornika – telegrafiste i desetara pruge”, pisao je Nenad Govedarević u svojoj knjizi „Privatne pruge uzanog koloseka“. Sve ostale poslove na pionirskoj pruzi obavljali su pioniri koji su za to bili osposobljeni na kursevima za odgovarajuća železnička zanimanja. Zanimljivo je da su i otpravnici vozova bili pioniri, pod stalnim nadzorom profesionalnih otpravnika vozova iz državne železnice. Bilo je organizovano petnaest različitih kurseva za osposobljavanje pionira za razna zanimanja u izvršnoj službi železnice. Kroz ove kurseve je tokom 1948. godine u Beogradu prošlo 460  a 1949. godine još 700 pionirki i pionira. Zanimljivo je da su mnogi od njih kasnije postali železničari jer su upisali redovne železničke škole pa je pionirska železnica bila neka vrsta prakse koja se kasnije u socijalizmu zvala ”usmereno obrazovanje” a danas ”dualno obrazovanje”. Pioniri – železničari imali su svoje dečije uniforme koje su bile identične sa onima koje su nosili zaposleni u JDŽ a koje su ih činili ponosnim i posebnim u tom vremenu.
 
Pionirske železnice bile su deo sistema JŽD sa voznim redom prema kome se od stanice Jastrebac do stanice Kosmaj putovalo 53 minuta a u suprotnom pravcu 59 minuta. Karte za vožnju pionirskom železnicom su naplaćivane a karte su se kupovale u blagajnama na stanicama gde su radile pionirke i pioniri koji su obavljali i poslove konduktera u vozovima. Tadašnja štampa je pisala da su prugu naviše koristili beogradski pioniri, građani izletnici pošto je u to vreme Košutnjak bio periferija grada ali đačke ekskurzije iz unutrašnjosti. Već sredinom 1948. godine jugoslovenski lider Tito ulazi u sukob sa sovjetskim liderom Staljinom zbog Jugoslavija počinje da se približava zapadnim zemljama pa se tako jugoslovenski komunisti više nisu takmičili sa sovjetskim ko je ideološki ispravniji. To ideološko takmičenje koštalo je jugoslovenske narode, pre svih srpski, u periodu od 1944 - 48. godine veoma skupo zbog surovih obračuna sa ideološkim neprijateljima, gušenja političkih partija i demokratskog sistema, široke nacionalizacije i konfislacije privatne imovine i uništavanja sela kroz primoravanje seljaka da postanu deo zadruga nalik na sovjetske kovhoze i sovhoze. Približavanje Zapadu značilo je ne samo ideološko popuštanje već se više računa vodilo o održivosti ekonomije koja je još uvek bila socijalistička. U novom vremenu održavanje ove pruge koja je bilo veoma skupo nije više bilo moguće pa je krajem 1952. godine doneta odluka da pionirska pruga u Košutnjaku prestane sa radom a pruga je formalno ukinitua na sednici skupština Beograda 30. januara 1953. godine.
 
Jedna za drugom prestajale su sa radom pionirske pruge u čitavoj Jugoslaviji a najduže je opstala, čak do 1958. godine, pionirska pruga u Kruševcu. Pruga se nalazila u Pionirskom parku preko puta kasarne ”Car Lazar”, dužine svega 700 metara i bila je u obliku kruga. Tako izgrađena imala je karakter zabavnog odnosno tehnološkog parka i koristila su je skoro samo deca. Zanimljivo za ovu pionirsku prugu je da jedina u Jugoslaviji imala motorni voz koji se sastojao od motornih kola i dva putnička vagona. Motorni voz je napravljen u kruševačkoj fabrici ”14. oktobar” a pogonski agregat (motor i menjač) uzeti su sa kamiona tipa ”praga”.
 
U Košutnjaku danas postoje tragovi nekadašnje pionirske pruge koji nažalost nisu obeleženi pa ljudi koji posećuju ovaj kraj našeg grada ne znaju šta je tu nekada bilo. Današnja pešačka staza koja od trim staze vodi ka Skojevskom naselju kroz Košutnjak i Pionirski grad nekadašnja je trasa pionirske pruge. Stare zgrade kod DIF-a kao i one pored Radija S su deo bile deo pruge a najpoznatija je zgrada nekadašnje železničke stanice Kosmaj u kojoj se danas restoran „Devetka“.

BONUS VIDEO

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI