BLAGO NEMANJIĆA U SEVERNOJ MAKEDONIJI Manastir u malom makedonskom selu prkosi zubu vremena i svedoči o srpskoj kulturi i duhovnosti

 

Stara crkva je bila izdužena bazilika sa pet kupola izgrađena od tesanog kamena. Prema predanju, crkva je izgrađena zbog poštovanja prema pustinožitelju Svetom Prohoru Pčinskom. Car Diogen je u svojoj mladosti lovio u blizini reke Pčinje kada je upoznao isposnika, Svetog Prohora Pčinjskog, koji mu je tom prilikom prorekao uspon na vizantijski presto, te je, kada je postao car, Diogen podigao crkvu na mestu njihovog susreta. Sveti Prohor Pčinjski je gotovo tri decenije živeo u isposnici u blizini današnjeg manastira.

Manastir u Starom Nagoričinu obnovio je u potpunosti kralj Milutin (Nemanjić) 1313. i tom prilikom je na osnovama stare crkve podignuta nova crkva od trahita, sige i opeke. Crkva u Starom Nagoričinu je samo jedna od mnogobrojnih zadužbina kralja Milutina koji važi za jednog od najvećih zadužbinara među srpskim vladarima a obnovljena je u čast Milutinove pobede nad Turcima.

Radove na izgradnji obnovljene crkve obavljali su isti majstori predvođeni protomajstorom Nikolom koji su učestvovali u obnovi Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.

Freske su oslikali solunski majstori Evtihije i Mihajlo 1318. u vreme igumana Venjamina o čemu svedoče sačuvani natpisi u crkvi. Prestone ikone su rađene „al fresko“ tehnikom direktno na malteru, što ih čini jedinstvenim među srpskim crkvama. Kralj Milutin je verno predstavljen kao ktitor sa modelom crkve u ruci koju prinosi Svetom Đorđu koji mu pruža mač. Scena simbolizuje i pobede nad Turcima koje je kralj Milutin izvojevao u godini kad je počela obnova crkve a o tome svedoči i natpis u samom hramu.

Iznad zapadnog ulaza ostalo je urezano: „Voljom Božijom, sagradi se dom svetog i velikoslavnog mučenika Hristovog Georgija u dane svetorodnog i previsokog kralja Uroša Milutina, po Bogu samodršca sve srpske zemlje i pomorske za vreme pobožne kraljice Simonide i igumana Antonija u leto 6821.“ (1313 godina). Naknadno je dopisana rečenica: „Te iste godine kralj pobi Turke.“

Kralj Milutin je podigao još nekoliko crkva posvećenih svetom ratniku Đorđu, u znak zahvalnosti za pobede nad Turcima i to u Skoplju, Orahovici i Solunu.

Na freskama su prikazani sveti ratnici i mučenici koji su stradali za hrišćanstvo, poput Sv. Stefana, Sv. Venijamina, Sv. Klimenta, ali je posebno mesto izdvojeno za Svetog Savu koji označava pripadnost nagoričkog hrama Srpskoj pravoslavnoj crkvi. U okviru ktitorske kompozicije su prikazani car Konstantin i njegova majka Jelena, a zanimljivo je da je kralj Milutin u literaturi opisivan kao naslednik cara Konstantina. U crkvi manastira u Starom Nagoričinu sačuvan je jedan od najiscrpnijih ciklusa fresaka srednjeg veka koje su kasnije korišćene kao osnov i za druge svetinje u Srbiji. Prikazi Svetog Đorđa i Presvete Bogorodice sa Hristom na oltarskoj pregradi su jedini takav primer sačuvan u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti.

Crkva je u obliku upisanog krsta sa jednom kupolom na sredini i četiri manje, postavljene u pravcu zapad-istok, sa polukružnom apsidom na istočnoj strani.

Oltarski prostor je veliki i zasebna je celina, te se nastavlja na naos, koji u istočnom delu ima tri dela u obliku krsta. Ideja po kojoj je napravljen oltarski prostor po svojoj veličini i obliku svedoče o carigradskom uticaju. Đakonikon je zatvoren i spojen vratima sa glavnim oltarskim prostorom, a protezis povezan sa srednjim delom širokim otvorom i potpuno je otvoren prema naosu.

Naos, iznad koga je velika središnja kupola, asimetrično je projektovan a pravougaona priprata koja ima ulaz na zapadnom zidu nastavlja naos preko tri lučno završena prolaza. Cela gornja konstrukcija je zanatski besprekorno izvedena. Poluobličasti svodovi nose glavnu kupolu i pružaju se do zidova građevine.

Udvojeni lukovi nose podužni poluobličasti svod iznad priprate. Kalota, kružni tambur kupole i pandantifi su izvedeni kao i četiri ugaone kupole. Male kupole izgrađene na uglovima crkve, oblikom slične velikoj kupoli, postavljene na bočne svodove. Fasada je, posle Milutinove obnove, izrađena kombinacijom kamena trahita i opeke. Da bi se ublažila razlika između ostataka stare crkve iz 11 veka i nove, Milutinove, duž bočnih strana sagrađeni su tremovi sa arkadama. Oni se, nažalost, nisu odupreli zubu vremena ali se vide na prikazu zadužbine na ktitorskoj fresci. Krov je bio pokriven crepom. Manastir u Starom Nagoričinu je značajan zbog toga što se Stefan Dečanski dugo molio u nagoričanskoj crkvi pred ikonom Sv. Đorđa uoči bitke sa bugarskim carem Mihailom Šišmanom 1330. Dolaskom Turaka, crkva i manastir su mnogo puta stradali a poslednji zapisi o monaštvu i delimičnoj obnovi datiraju iz 16 veka.

Do 1929. godine manastir je bio u veoma lošem stanju, zatrpan zemljom i šutom do visine od čak jednog metra , a pod crkve je bio potpuno podignut. Neke freske su bile upropašćene. Jedan od razloga je i taj što su 1917. Bugari kopali oko manastira tražeći grob svog cara Mihaila Šišmana koji je poginuo u bici kod Velbužda 1330. protiv snaga Kraljevine Srbije koju je predvodio kralj Stefan Dečanski. Obnovu manastira je inicirao mitropolit skopski Varnava, potonji patrijarh Srpske pravoslavne crkve. Obnova manastirske crkve je bila temeljna, sprečeno je propadanje od vlage, učvršćeni su temelji a pri kopanju oko hrama 1930. je pronađena velika neeksplodirana topovska granata. Obnova manastira je završena 1932. godine pod rukovodstvom arhitekte Đurđa Boškovića. Crkva danas služi kao parohijska crkva stanovnicima sela Staro Nagoričino, u kome pretežno živi srpsko stanovništvo.

 

 

 

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI