SRBI I GRCI ZAJEDNO GRADILI PRAVOSLAVNU CRKVU Hram Svetog Spiridona - kulturna zaostavština Srba sa područja severne Italije

Trst, za Srbe najznačajniji grad u Italiji, došao je 1382. godine pod vlast dinastije Habzburgovaca, ali je očuvao veliki stepen autonomije. U 18. veku, usled snažnog razvoja trgovine, postao je najvažnija luka carskog Beča, ali i postepeno gubio autonomiju. Tada je započela izgradnja savremenog grada i gradske luke, a grad je dobio kosmopolitski karakter doseljavanjem ljudi iz svih delova Habzburške monarhije. Druga polovina 19. veka je vreme najvećeg procvata grada, kada se izgrađuje veliki broj crkava, zdanja i palata, uglavnom u kombinaciji mediteranskih i srednjoevropskih stilova, a tada do njega dolazi i železnica. U gradu su između ostalih boravili pisci Džejms Džojs i Rajner Marija Rilke, a Zigmund Frojd je kao student medicine proveo neko vreme istražujući u Trstu.

Doseljeni Srbi, mada malobrojni, veoma brzo su se obogatili, pa su bili u prilici da materijalno pomažu i srpske ustanike, a njihovo gostoprimstvo je 1779. i 1802–1806. godine uživao i prvi srpski ministar prosvete Dositej Obradović. Kurtovići, Vojnovići, Gopčevići, Kvekići, Nikolići i još desetine porodica koje su se polovinom 18. veka doselile u Trst, uglavnom iz Boke Kotorske, ali i iz drugih delova Mletačke Republike, Otomanske imperije i Austrije, zadužile su ga raskošnim građevinama. Pripadnica jedne od tih porodica, Darinka Kvekić, udala se 1855. godine za prvog svetovnog državnog poglavara novovekovne Crne Gore kneza Danila Petrovića (1851–1860), a potom značajno doprinela uvođenju evropskih običaja na njegov dvor. Bogatstvo srpskih trgovaca iz 18. i 19. veka decenijama je raslo, da bi u 20. veku počeli da se osipaju i imetak i ljudi.

Srpski pravoslavni hram u Trstu posvećen je Sv. Spiridonu Čudotvorcu, hrišćanskom svetitelju koji je živeo u vreme cara Konstantina Velikog. Rođen je na Kipru 270. godine, a postavljen je za episkopa u mestu Trimitusu na tom ostrvu. Učestvovao je na Prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine, na kome se istakao jasnim i jednostavnim ispovedanjem vere. Umro je 348. godine, a njegove mošti se čuvaju na Krfu. Slavi se 12. decembra, a među Srbima Sveti Spiridon se uglavnom slavi u gradovima u kojima je čest zaštitnik zanatskih esnafa obućara i prerađivača kože. Ime Spiridon je nosio i srpski patrijarh iz vremena Kosovske bitke (1380–1389). Monah svetogorskog manastira Pantelejmona pripadao je visokom krugu srpske kulturne elite koja je u Svetoj Gori, u saradnji sa drugim slovenskim manastirima, uvela novi stil crkvenoslovenskog pravopisa. Pretpostavlja se da su uvodni delovi u pet povelja kneza Lazara njegovo delo. Bio je na tronu Srpske crkve u vrlo teškim vremenima najezde Turaka. Po tadašnjim svedočanstvima pričestio je srpsku vojsku pred Kosovsku bitku, koju je nadživeo samo dva meseca. Mošti ovog srpskog svetitelja nalaze se u Crkvi Svetog Dimitrija u Pećkoj patrijaršiji.

Srbi su počeli da grade crkvu 1751. godine zajedno sa Grcima. Kako su se na tom prostoru nekada nalazile solane, crkva je još tokom gradnje počela da puca, pa joj se ubrzo srušio i zvonik, koji je obnovljen zahvaljujući Jovanu Miletiću. Srbi su ipak hteli novi hram, pa je 1858. godine raspisan konkurs na kome je usvojen projekat italijanskog arhitekte Karla Maćijakina, jednog od najistaknutijih predstavnika Milanskog eklekticizma, kome je ovaj hram bio prvi značajniji projekat. Radovima su upravljali Tršćanin Pjetro Paleze i milanski živopisac Antonio Karemi.

Nova crkva je zidana lomljenim kamenom, a fasade su obložene klesanim blokovima od kamena dovoženog iz majdana Sv. Kroče, blizu Trsta i sa ostrva Brioni pored obala Istre. Nekoliko stubova na spoljašnjem delu hrama su od crvenog mermera iz Verone, a okviri su od toskanskog mermera. Unutrašnjost hrama je omalterisana i oslikana, a zidani ikonostas je urađen u mozaiku. Ukrase hrama je izradio umetnik iz Milana Đuzepe Bertini. Hram je sagrađen u srpsko-vizantijskom stilu, sa upisanim krstom i pet kubeta. Visina hrama je 40, dužina 28, a širina 31 metar, pa može da primi 1.600 vernika.

Unutrašnjost hrama je ukrašena odabranim freskama i slikama u ulju. Iznad sv. trpeze i oltara nalazi se veliki lik Hrista na prestolu sa 12 apostola. Na desnoj strani hrama predstavljeno je Uspenje Presvete Bogorodice, a na levoj Vaseljenski sabor u Nikeji 325. godine, kome simbolično predsedava Sv. Spiridon. Na zapadnoj strani naslikan je krfski sarkofag sa moštima Sv. Spiridona. Na zidanom ikonostasu u prvom redu odozdo stoje velike ikone visoke umetničke vrednosti koje predstavljaju Bogorodicu, Hrista, Sv. Spiridona i Blagovesti, rađene u Rusiji početkom devetnaestog veka, prekrivene zlatom i srebrom. U drugom gornjem redu su ikone koje predstavljaju srpske svetitelje Simeona Mirotočivog, Sv. Savu, Stefana Prvovenčanog i cara Uroša. U trećem gornjem redu nalaze se likovi Hrista - Krštenje, Raspeće i Vaskrsenje. Ceo oltar je ukrašen radovima slavnih ikonografa.

U hramu se naročito ističe veliko srebrno kandilo, poklon ruskog kneza koji je kasnije postao car (1796–1801. godine) Pavla Petroviča Romanova, iz vremena njegove posete Trstu, januara 1772. godine. Ruska kneginja Julija Samojlova darovala je hramu zlatom okovano Jevanđelje, takođe ruski rad, kao i odežde. Dva Jevanđelja naročite vrednosti duga pola metra i debljine 30 cm, sa umetnički ukrašenim srebrnim koricama, izradili su venecijanski umetnici 1797. godine.

Zbog svoje posebne lepote i izvanredne umetničke vrednosti Hram Sv. Spiridona obuhvaćen je Zakonom o zaštiti umetničkih spomenika Italije i spada među najvrednije i najznačajnije arhitektonske objekte grada Trsta.

Po rečima Bogoljuba Stojičevića, predsednika Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu, loze starih srpskih porodica su se ugasile. Crkvena opština sa gradskim vlastima ima ugovor po kome će se Crkva Svetog Spiridona i groblje zauvek čuvati, čak i u slučaju da nestane Srba u Trstu, kao i da će grad finansirati rad dva sveštenika, đakona, hora i grobara koji održava srpsko groblje smešteno na brdu iznad grada. Pored ove pomoći grada, ali i regiona, duhovni i kulturni život Srba u gradu opstaje pre svega zahvaljujući zadužbinama predaka, tj. zakupu prostora u okviru četiri palate. U jednoj od njih nalazi se i škola „Jovan Miletić“, koja radi još od 1782. godine. Nekada je to bila redovna osnovna škola, a danas se u njoj organizuju časovi srpskog jezika za decu i italijanskog za odrasle.

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI