Duhovno stecište Srba iz Rumunije

U Temišvaru je od davnina postojala pravoslavna crkva hrama Svetog velikomučenika Georgija, prikazana na starim vedutama grada, takođe i na grbu Temišvarske eparhije. Pošto su se za turskoga zemana hrišćanske crkve retko i teško gradile, veoma je verovatno da je ona postojala još pre pada Temišvara pod Turke 1552. godine. Ta svetinja je istrajala pod Turcima, ali je razvaljena od hrišćana Austrijanaca, i to požarom podmetnutim na prevaru, kako je tadašnji vladika Nikolaj (Dimitrijević) u predstavkama caru dokazivao, za vreme spaljivanja temišvarskog grada radi suzbijanja kuge, a možda i radi drugih skrivenih pobuda, 1737. godine. 
Do sada nije do kraja rasvetljeno gde se ta crkva tačno nalazila, ali je činjenica da je Sveti velikomučenik Georgije zaštitnik Temišvara, da se lik Svetoga Georgija nalazio na pečatu Ilirskog magistrata iz 18. veka, i da su u to vreme Magistrat, crkva i dvor pravoslavnoga episkopa bili ne samo na istoj parceli, nego i pod istim katastarskim brojem. Može se stoga s razlogom uzeti da je sadašnja Saborna crkva sledbenica ili jedna od sledbenica stare temišvarske pravoslavne crkve Svetoga Georgija. 
Stara crkva je uništena u požaru 1737. godine, a sadašnja Saborna crkva hrama Vaznesenja Gospodnjeg podignuta je desetak godina nakon spaljivanja pređašnje, jedna je od najstarijih građevina u gradu i reprezentativni je spomenik novoga arhitektonskoga pravca u temišvarskom građevinarstvu. U prvoj fazi izgradnja je okončana 1748. godine, kao zdanje monumentalnog i skladnog prostora. Temelji i zgrada do krova izvedeni su od samog početka u današnjem obliku, a podizanje i ukrašavanje zvonika usledilo je 1791, jer ranije verovatno nije bilo moguće zbog vojnih strateških razloga: da tornjevi ne bi ometali osmatranje iz tvrđave. O prvobitnom autentičnom izgledu Saborne crkve, koji je zadržala do danas, svedoči njen prikaz na portretu episkopa Georgija (Popovića), sačuvanom u Vladičanskom dvoru. Prvobitni ikonostas ove crkve, sada malo kome poznat, bio je rad nepoznatog rezbara i tada vrhunskog slikara Arađanina Stefana Teneckog. Mnoge bi crkve takav umetnički domet poželele, ali u Sabornoj srazmerno brzo je došlo na red pitanje novog ikonostasa: rešenje o zameni ikonostasa doneto je 1830, a tri godine kasnije određena su braća Mihailo i Lazar Janić iz Arada da izrade oplatu i rezbariju nove oltarske pregrade. Taj ikonostas zamenjen je 1843. godine, a novi (sadašnji) ikonostas, rad je rezbara Mihaila Janića i slikara Konstantina Danila. Od tada su na njemu obavljeni isključivo restauratorski i konzervatorski radovi.

Uporedo sa zamenom ikonostasa na crkvi su preduzeti i drugi radovi: postavljena su nova gvozdena vrata (1819), povećani prozori (1839), postavljen gromobran na tornjevima (1840), izvedeno je zidno slikarstvo i dekoracija (Josif Habinger, 1840-1844). Na istočnoj strani porte postavljena je ograda od kovanog gvožđa (1822). Sledeći krupni zahvati usledili su tek pod kraj veka. Na zapadnoj strani porta je ograđena kovanim gvožđem 1886, a pošto je došlo do izraženog sleganja poda u hramu, godine 1891. uklonjen je patos, provereno stanje grobnica, podzidan ikonostas, i mermerne ploče su postavljene na zaravnjeno tlo. 

Tokom 20. veka usledili su ratovi i posleratne nepovoljne okolnosti, pa su preduzimani samo neophodni radovi (kao, recimo, spoljno popravljanje malterisanih površina, prepakivanje crepa na krovu i povezivanje napuklih zidova metalnim steznicima 1983. godine), a u unutrašnjosti je održavano postojeće stanje, uglavnom iz bojazni da se ne ošteti umetničko delo - sprega vrhunskih umetnika. Nova obnova preduzeta je tek u razdoblju 1993-1997. godine uz saradnju i učešće Pokrajinskog zavoda Vojvodine za zaštitu spomenika kulture sa sedištem u Novom Sadu, o trošku crkvene opštine i uz finansijsku pomoć Ministarstva za kulturu u Vladi Srbije. Radovi se odnose na čišćenje, restauraciju i konzervaciju ikona sa ikonostasa, zidnog slikarstva i dekoracije, a izveli su ih timovi proverenih i iskusnih stručnjaka iz Novog Sada. 
Danas je ovaj hram prostrana jednobrodna građevina velikih dimenzija, od kamena i opeke, zidana za potrebe tadašnje pastve, ali i dalekovido: da dugotrajno zadovolji potrebe temišvarskih gradskih vernika. Spolja je u obliku lađe, sa lučnom oltarskom apsidom, unutra u obliku krsta, zasvođena pečenom ciglom. Nakon preduzetih opravki je u dobrom stanju, premda predstoji spoljna obnova. Opasivanjem steznicima ublaženo je dalje širenje naprsline, koja se pojavila između tornjeva i po celoj dužini svoda, ali još nerešeni problem predstavljaju temelji, koji bi mogli biti ugroženi u slučaju promene stanja podzemnih voda. 
U tornjevima je postavljeno 5 zvona i satni mehanizam. Pri crkvi se čuva srebrna petohljebnica iz 1735. godine (dakle, iz prethodne temišvarske crkve hrama Svetoga Georgija); srebrni polijelej sa kandilima, dar Josifa Stamorca iz 1751; srebrni krst pozlaćen 1762; korice za evanđelje okovane srebrom i ukrašene emajliranim ikonicama takođe 1762; vezeno nebo (baldahin), dar Simeona Damaskina ot Nemeta, iz 1856; srebrni krst izrađen u Vukovaru 1861; srebrni pozlaćeni putir iz 1872; dva velika mesingana čiraka, dar vladike Georgija (Brankovića) iz 1889; darohranilica, dar vladike Georgija (Letića) iz 1911; stotinak bogoslužbenih knjiga iz 18. i 19. veka.  

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI