ILIRI SA ALI EKSPRESA! Loša istorija: Mit o albanizovanoj Iliriji i nezadovoljnici

Srđan Garčević podseća da najstariji deo crkve izgrađen je u 12. veku od strane grčkog plemića iz Antiohije, nekoliko decenija pre nego što je dinastija Nemanjića počela da gradi svoje veličanstvene manastire poput Studenice, kombinujući istočne i zapadne uticaje u srednjovekovnoj srpskoj državi. Ono što me dodatno zainteresovalo jeste da je, iako je veći deo svoje istorije bila katolička crkva latinskog obreda, od 1930-ih prešla na vizantijski obred kada je postala sedište Arbereša (Italo-albanaca) župe “San Nicolo degli Albanesi“.

Sugerisati da ne bi trebalo da bude crkva za Italo-Albance, grupe koja se naselila u južnoj Italiji i na Siciliji mnogo vekova nakon Ruđera II, ili da bi je trebalo osloboditi bilo kojih elemenata kako bi bila čistija i usklađenija sa zajednicom kojoj služi, smatralo bi se ludilom. Slično tome, tvrditi da je Sicilija Ruđera II bila ista kao današnja Italija i tvrditi da Ruđer II nije imao veze sa svojim sunarodnicima koji su vladali kneževinama širom Evrope, izazvalo bi neodobravanje od strane svakog istoričara koji drži do sebe.

Ipak, to je nivo diskursa kojim se prištinske vlasti i prijatelji (zapadne diplomate na Kosovu i regionalna bezbednosno-informativna služba) rutinski bave kada su u pitanju spomenici i drugi kulturni doprinosi koje su dali Srbi.

Jedan značajan primer nije došao od nekih proizvoljnih istoričara, već od "Ministra kulture, omladine i sporta" u Kurtijevoj vladi, Hajrula Čekua. Nakon sukoba blizu manastira Banjska, Čeku je na Fejsbuku objavio da je manastir Banjska izgrađen na ostacima rimske bazilike.

Youtube/Jare

 

Da je ovo samo istorijski trač, ubacivanje u kontekst vrlo nedavnog i značajnog sukoba bilo bi čudno. Međutim, to nije slučaj: bio je to još jedan poziv protohronistima, pseudoistorijskoj teoriji prema kojoj su samo Albanci pravi potomci praslovenskog stanovništva. To je samo čudna racionalizacija današnjeg političkog projekta dela albanske elite: ukidanje svih drugih iz onoga što oni percipiraju kao "autohtona Albanija".

Od Ilirije do Kadarea

Ova priča, nastala u 19. veku i gurana ad nauseam od strane Hodžinog, a sada i Kurtijevog režima, pokušava prikazati "Slovene" (pre svega Srbe i Makedonce) kao kolonizatore koji su "tek" stigli na Balkan u sedmom veku nove ere.

Iako ne može da se odluči da li su slovenski manastiri i kulturno nasleđe uopšte nešto što je zaista srpsko ili nešto što treba ukloniti kako bi "Ilirska" kultura ponovo cvetala, kao što je to bilo u neodređeno doba pre nekoliko milenijuma, cilj je definitivno uklanjanje veze sa Slovenima.

Činjenica da je cela priča ekspliitno usmerena na čišćenje trenutnih srpskih i makedonskih (i u manjoj meri grčkih) populacija najpre iz istorije, a zatim iz zemlje, gotovo je neosporna kada se posmatra u kontekstu onoga što se smatra ponovnim Ilirskim prisvajanjem.

Na primer, albanološki nativisti su gotovo, kao pravilo, nezainteresovani za vraćanje Osmanskim remek-delima, poput Šarene džamije u Tetovu, u njihovo prethodno stanje, iako su mnoge od njih, kao što je Sinanova džamija u Prizrenu, izgrađene zahvaljujući uništenju prethodnih zgrada, poput srpskog monumentalnog manastira Svetih Arhanđela.

Naši trenutni "Iliri" takođe nisu zainteresovani za prisvajanje celokupnih ilirskih zemalja (u osnovi cela Balkanska regija) i ponovno naseljavanje gradova poput Splita, koji je izgrađen od strane Dioklecijana, rimskog cara sa proverenim ilirskim poreklom, već samo za teritorije koje su otprilike činile ostatke Osmanskog carstva pre Balkanskih ratova 1912-1913. Ovaj pristup, naravno, razumljiv je. Ostatak Ilirije bio je pod vlašću Austrougarske imperije, sile s kojom buduća albanska država nije mogla stupiti u rat, a sila koja je sama bila zainteresovana da proveri interese drugih velikih sila koje su podržavale Srbiju, Makedoniju, Crnu Goru i Grčku u njihovom suprotstavljanju oslabljenim Osmancima, čineći njihove zahteve za zemljištem osporavanijim.

Ovaj ultranacionalistički pristup istoriji dosegao je svoj vrhunac tokom stvaranja Velike Albanije tokom Drugog svetskog rata. Ipak, to je bila Albanija Envera Hodže koja je ojačala svoje kvazi-naučne osnove. Tek nakon Hodžinog režima, nakon flertovanja s različitim oblicima komunizma, da je država na kraju odlučila da izgradi svoj identitet oko etnonacionalističkog narativa.

Kako piše dr. Idrit Idrizi sa Univerziteta u Beču, ključni deo ovog projekta bili su albanski akademski istoričari koji su imali simbiotski odnos s vladajućom partijom. Dobijali su velike nagrade za promovisanje narativa koji podržavaju nacionalnu i partijsku liniju.

Foto: Wikipedia

 

Hodžina kulturna i istorijska politike nije se zaustavila na knjigama. Režim nije samo insistirao na tome da sva lična i imena mesta koja nisu albanska budu albanizovana i da se etničke manjine potpuno ukinu.

Pokušavali su oblikovati i samu predstavu o tome šta su Albanci tako što su pritiskali da se deci daju izmišljena "Ilirska" imena, umesto tradicionalnih i verskih.

Ovo se slagalo sa željom da se sve religije, a time i mogući politički sukobi, zamene kultom albanskog naroda. U praksi, to je značilo uništavanje džamija i crkava, koje su smatrane bezvrednim za novi režim. S druge strane, veliki projekti, poput muzeja Skenderbegu iz 1982. godine izgrađenog unutar tvrđave Kruje, izgrađeni su kako bi ojačali nacionalni mitos.

Ova grandiozna kulturna priča preživela je Hodžin režim i proširila se u kulturi. Najuočljiviji nedavni primer bio je Dua Lipina objava "autohtone" albanske zastave, koja uključuje Krf, ali još upečatljiviji je Ismail Kadare, najpoznatiji živi albanski autor, po kojem je nedavno nazvana škola u Bujanovcu.

Pored toga što je glasan i nekritički podržavalac Albanaca na Kosovu (uprkos mnogim dokumentovanim ratnim zločinima), često je ubacivao slovenske/srpske negativce u svoje knjige i promovisao hodžistički pristup albanskoj istoriji, dok je dobijao pohvale sa Zapada zbog toga što je bio disident.

U svom romanu "Dosije H.", on je ponovo zamislio stvarnu ekspediciju Milmana Perija, američkog homerskog učenjaka, kako bi zabeležio srpsko-hrvatsku epiku i koristio je u svojim proučavanjima homerskih epova. U Kadareovom prikazivanju, epovi prikupljeni nisu samo albanski, već je jedini "slovenski" doprinos toga bio da srpski monah Dušan spali sve tragove njih. U knjizi je on ponovo zamislio Slovane kao "sivu, beskrajnu, anonimnu evroazijsku masu koja bi lako mogla uništiti sve blago zemlje gde je umetnost cvetala više nego bilo gde drugde na svetu". U drugom intervjuu, Kadare je eksplicitan koliko i paranoičan: “Ovaj srpski šovinizam je šovinizam novopridošlica. Pun je kompleksa niže vrednosti i morbidne ljubomore. Pokušava nemoguće: da natera Albance da zaborave svoju kulturu, njihovu istoriju i njihovu slobodu”.

Kao što je primetio Ken Kalfus u svojoj recenziji "Dosije H." iz 1998. godine u Njujork Tajmsu: "Kadare često odbacuje 'apsurdne i morbidne strasti' nacionalizma, a zatim brzo prati to odbacivanje strastvenim tvrdnjama o nacionalnim zahtevima Albanije".

Tišina onih koji opovrgavaju

Albanski nacionalni mit i njegovi tvorci daleko su od jedinstvenog fenomena.

Pomalo ironično, balkanski Sloveni su takođe bili podstaknuti od strane evropskih sila koje su želele da ih mobilizuju za borbu protiv Osmanlija, a koji tvrde da su Iliri još od 16. veka. Razvoj ovih ideja vidi se u istoriji hrvatskoj Crkve svetog Jeronima, koja je nekada bila posvećena svim Ilirima, kao i u imenovanju Ilirskih pokrajina od strane Napoleona i protojugoslovenskog ilirskog pokreta iz 19. veka.

Volja da se projektuje trenutni identit i očisti istorija od sadašnjih rivala nažalost je široko rasprostranjena ovih dana i svakako nije ograničena samo na Balkan.

Jedan nedavni primer, ipak, bio je Slavica Stojan, hrvatska autorka i članica jedne od najuticajnijih hrvatskih kulturnih institucija, Matice Hrvatske, koja je Srbe uporedila sa bubama koje treba istrebiti samo zato što srpski književni stručnjaci tvrde da se književnost Dubrovnika može smatrati kako delom kanona hrvatske, tako i srpske književnosti zbog složene istorije i identiteta grada kroz vekove.

U proteklim decenijama bilo je mnogo inicijativa za obaranje istorijskih mitova kako bi se suzbio šovinizam i netačno tumačenje istorije koje podstiče političke tenzije. Zaista, u Srbiji, iako situacija nije savršena, samo neakademski deo bavi se protohronizmom, dok se istorijska struka stalno uključuje u rasprave koje preispituju srpsku ulogu sa svih strana.

Akademska zajednica bila protiv podizanja spomenika Stefanu Nemanji

Na primer, jedan deo akademske zajednice bio je protiv ideje da se srednjovekovnim srpskim vladarima, poput Stefana Nemanje, podižu spomenici u Beogradu. Slično, pokušaji Severne Makedonije da stvori etnički inkluzivan nacionalni mit oko Makedonije Aleksandra Velikog u 2000-ima i 2010-ima, epitetizovani u projektu Skoplje 2014, stalno su ismevani od strane stručnjaka.

Iako je obaranje istorijskih mitova postalo popularno, neki od njih izgleda su sveti i čak ih podstiču "nepristrasni stranci".

Kada pišu o nasleđu, strane diplomate u Prištini izgledaju čudno nezainteresovano da pomenu povezanost s Srbima, vraćajući se različitim eufemizmima ili ih prisvajajući mutnom "kosovskom" identitetu, nešto što se brzo zaboravlja kad se obeležava albanski praznik.

Tako je, kada je nemački izaslanik prištinskim vlastima bio gost u Dečanima, ugroženom srpskom manastiru iz 14. veka pod zaštitom UNESCO, sam je pokušao da ukloni svaki dodir sa Srbima i podlegne ovoj šovinističkoj retorici. Njegov francuski kolega je otišao korak dalje i privremeno fizički uklonio spomenik srpskim vojnicima koji su se borili uz Francuze u Prvom svetskom ratu, nastavljajući praksu prištinskih vlasti.

Možda bi trebalo da imamo više razumevanja, jer čak i najblaže suprotstavljanje ovim mitovima dovodi do tantruma.

Kad god neko pokuša da ospori najhučnije sugestije različitih "istoričara", kritikuje ih čuvena "tolerantna, multikulturna" prištinska elita. Primer za to bio je napad na Andreu Lorenco Kapusela u Kohi 2020. godine, podstaknut zbog njegovog prilično razumnog i pažljivo formulisanog predloga da postoji srpski doprinos kulturi Kosova i Metohije.

Moglo bi se pomisliti da bi takvo ukorenjeno političko tumačenje istorije, s vrlo stvarnim političkim posledicama, privuklo akademike da to opovrgnu i objasne. Međutim, inicijative u ovoj posebnoj oblasti ostaju retke.

Ipak, one su neophodno nastojanje za svakoga ko želi mirniji i prosperitetniji Balkan. Moramo se nadati budućnosti u kojoj bi istorijske ličnosti poput Skenderbega - čiji su otac i brat sahranjeni u srpskom manastiru Hilandar, koji se ponosi albanskim tornjem - ponovo postale simboli suživota i dugotrajne i plodne istorije.

Dok mnogi od nas traže da budemo zadovoljni svakim danom u kojem režim Kurtija ne uništava tragove srpskog postojanja na Kosovu i Metohiji, moramo ponovo usvojiti mudrost Ruđera II i dozvoliti svim različitim tradicijama na Balkanu da stvaraju spomenike na kojima donose svoje najbolje osobine, umesto da se trude da izbrišu svoje konkurente.

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI