OVI LJUDI SU GRADILI SIMBOLE BEOGRADA Vesić: Oni su deo istorije našeg grada (FOTO)

Ne znamo, nažalost, da su sve ove zgrade kao i mnoge druge koje krase naš grad izgradili neimari Beograda čuveni Crnotravci.

"Današnja južna Srbija, severna Makedonija i zapadna Bugarska poznate su vekovima po neimarima ili dunđerima. „Neimar” je reč koja potiče iz arapskog, to jest turskog jezika i opisuje majstora koji po znanju odgovara današnjem građevincu. Reč "dunđer" podrazumeva zanatliju koji poznaje najmanje zidarski, tesarski i kamenorezački zanat. Dok su ovim prostorima vladale Osmanlije, ti poslovi su bili cenjeni ali slabo plaćeni i ljudi su ih obavljali iz nužde kako bi prehranili porodice. Zidali su uglavnom džamije i kuće od naboja. O istoriji Crnotravaca piše Srećko Stanković, građevinski inženjer iz sela Brod kod Crne Trave. Javnost je od Srećka saznala da istorija graditeljstva u crnotravskom kraju počinje 1791. godine kada je turska država dozvoljavala Srbima da obnove porušene i izgrade nove crkve što je dovelo do razvoja građevinarstva. „Već krajem osamnaestog veka Crnotravci su odlazili da grade u Vlasotincu, Leskovcu i Nišu, a od početka 19. veka i u Aleksincu, Paraćinu, Kragujevcu, ali i Rumuniji i Bugarskoj”, navodi Stanković. 

 

"Kada je reč o Beogradu, prvi poznati nalaz o neimarskom doprinosu Crnotravaca je skadarlijska kafana „Dva jelena” koju je izgradio Crnotravac brkati Đorđe 1832. godine otkrio je Stanković. Posle oslobođenja od Turaka, tamošnji neimari sve više odlaze u pečalbu po celoj zemlji, pa tako i u prestonicu u kojoj su 1906. činili čak 80 odsto svih građevinskih radnika. „Neimari su u pečalbu polazili u starosti od 14 do 16 godina. U prvoj godini rada su nosili cigle, daske i drugi materijal, u drugoj su pravili malter i beton, a u trećoj su počinjali da zidaju u sredini zida pored dva dobra majstora. Potom je birano ko može da bude majstor i grupovođa, a ko će ostati radnik”, ističe Stanković.

 Kako je Srbija počela da se osamostaljuje i preuzima prvo civilnu vlast da bi se potom izborila za nezavisnost došlo je do ubrzanog razvoja gradova, pre svega Beograda. Nova gradnja, pod uticajem zapada, postaje sve zahtevnija. Zidaju se kuće pa stambene zgrade, vile, crkve, objekti državne uprave i kasarne. U obnovljenu srpsku državu već od dvadesetih godina 19. veka počinju da dolaze prvo radnici iz današnje Makedonije, a sa njima i prvi crnotravci. Pored neimara i dunđera traže se i zografi i zografske tajfe. Osim Beograda crnotravci počinju da grade Topolu, Požarevac i Kragujevac, a nakon oslobođenja od Turaka 1878. godine i Niš, Vranje, Pirot i Leskovac, a delatnost dunđera i neimara doživljava prvi uspon.

"Prema publikaciji Ognjena Tutića koja je pratila izložbu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda „tokom poslednje četvrtine 19. veka, crnotravski dunđeri orjentišu se dominantno ka Beogradu koji, kao prestonica Kneževine, a potom i Kraljevine Srbije, postaje fokus intenzivne graditeljske delatnosti. O ovom periodu, poznavaoci delatnosti majstora iz Crne Trave govore kao prelomnom, s obzirom da se tada uočava prelaz iz dunđerskog u savremeno doba gradnje a Crnotravci izrastaju u moderne graditelje. Krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka, Crnotravci se u krugovima beogradskih neimara plasiraju kao izvrsni majstori, stiču lep glas kao graditelji i doživaljavaju punu afirmaciju”, pisao je Tutić.

Prvu generaciju uspešnih majstora poreklom iz Crne Trave koji su se proslavili u Beogradu početkom dvadesetog veka predvodili su braća Gorča i Milić Popović iz mahale Popovi. Proslavio se i inženjer Ivan Ivanović, najobrazovaniji Crnotravac tog vremena iz mahale Ivanovi. Na velikim državnim projektima kao što su stara Železnička stanica, zgrada Uprave fondova, a danas Narodni muzej, Beogradske zadruge iz Karađorđeve kao današnji Studentski kulturni centar radili su Zarija Radosavljević – Dubija i Milan Bogdanović - Češanka iz mahale Zlatanci, Miladin Đorđević iz mahale Karakaši kao i Đura Ilić, Nastas i Vlada Ljubić i Svetozar Jović iz mahale Obradovci. U periodu između dva svetska rata u Beogradu se otvaraju dve stručne škole, Zidarsko – kamenorezačka i Državna građevinska – zanatska  škola, pa mnogi mladi Crnotravci stiču formalno obrazovanje koje ih uz prirodni talenat, tradiciju i tajne koje su učili od očeva čini najboljim majstorima Beograda.

Neki od njih postaju preduzimači kao što je Stojadin Anđelković iz mahale Ruplje koji je od 1924. do 1928. godine gradio zgradu Generalštaba u Ulici Miloša Velikog 33, a preduzimač Vlada Kitanović radio je zgrade Arhiva Srbije i Pravnog fakulteta. Crnotravci su se proslavili, braća Popović, izgradnjom male crkve Svetog Save na Vračaru, a ostalo je poznato da je Sima Lepojević iz mahale Dećeve radio na pripremi terena, temelju i postamentu  za spomenik Pobednik vajara Ivana Meštrovića.

Posle Drugog svetskog rata osnovana je Srednjotehnička građevinska škola koja i danas radi. Njeni učenici, među kojima je bilo veoma mnogo Crnotravaca, postajali su dobri šefovi gradilišta i direktori gradnje u skoro svim građevinskim preduzećima u Srbiji.Takođe, sve vreme postojanja Jugoslavije, crnotravski neimari će podizati zdanja od Slovenije do Makedonije. Među njihovim prestoničkim „referencama” su Filološki i Veterinarski fakultet,  Beograđanka, hoteli Metropol i Jugoslavija kao i Palata Srbija. 

"Zato je Beograd 16. juna 2019. godine u Čuburskom parku podigao spomenik crnotravskom neimaru. Crnotravcima taj spomenik nije bio potreban jer je svaka zgrada koju su izgradili podsećanje na njih. Ovaj gest bio je potreban nama, Beograđankama i Beograđanima, da pokažemo da generacijama ovih divnih ljudi koji su deo istorije našeg grada znamo da kažemo hvala", piše Goran Vesić.

BONUS VIDEO

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI