Hrvati insistirali da se deo posvećen jugoslovenskim žrtvama u Aušvicu skloni!

 

Između septembra 1941. i avgusta 1944. godine više od 20.000 ljudi je sa teritorije okupirane Jugoslavije odvedeno u nacistički koncentracioni logor Aušvic.

Druge žrtve deportovane iz Jugoslavije su bile manje grupe Jevreja iz nacističkih logora u okupiranoj Srbiji, ali i iz hrvatskih ustaških logora formiranih na teritoriji nacističke Nezavisne Države Hrvatske (NDH).

Deportovani su bili i Romi, kao i hiljade antifašista, partizanskih komunističkih boraca i njihovih simpatizera. Od 20.000 ljudi deportovanih iz Jugoslavije, manje od stotinu je preživelo do oslobađanja logora.

U junu 1947. godine, na prostoru bivšeg logora smrti u Osvjenćimu u Poljskoj otvoren je Državni muzej Aušvic-Birkenau. Godine 1960. zemlje čiji su građani bili deportovani u logor dobili su odvojene paviljone za postavljanje „nacionalnih izložbi“.

Jugoslovenska nacionalna izložba otvorena je 1963. godine na inicijativu Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije.

Na izložbi su uglavnom bile izložene slike jugoslovenskih partizana, grafički prikazi mučenja i patnje logoraša iz jugoslovenskog logora, fotokopije nemačkih dokumenata koji govore o ogromnim jugoslovenskim žrtvama u ratu, uključujući i naredbe za masovne odmazde partizanskog otpora.

Prezentaciju su činili i neki originalni umetnički radovi, poput skulptura Vide Jocić, koja je i sama preživela Aušvic. Sa izložbe je potpuno izostalo – u skladu sa globalnim sećanjem na Drugi svetski rat u to vreme – posebno sećanje na jugoslovenske Jevreje i Rome ubijene u logoru zbog nacionalnog, a ne antifašističkog identiteta.

Jugoslovenski partizanski otpor je bio u fokusu i dopunjene jugoslovenske nacionalne izložbe, otvorene 1988. sa novim vizuelnim i tekstualnim artefaktima, u organizaciji Muzeja revolucije naroda i narodnosti Jugoslavije. Na ovoj izložbi su ostale skulpture nekih bivših zatvorenika iz Aušvica, ali je tu bilo novih predmeta.

I dok je komunističko insistiranje na antifašizmu i odbijanje da se jevrejsko ili stradanje drugog etnikuma ili rasno stradanje priznaju kao išta drugo sem kao generičke „žrtve fašizma“ bilo jasno redukcionističko i isključujuće, kraj komunizma proizveo je sopstvenu inverziju i isključenje sećanja.

 

Bivše jugoslovenske države ne sarađuju

Hrvatska je 2002. godine počela da se zalaže za zatvaranje „Jugoslovenskog paviljona“ uz tvrdnje da je izložba zastarela budući da država koju ju je postavila više ne postoji.

Ova „napred-nazad“ situacija sa Muzejem u Aušvicu i državama naslednicama traje od 2009. godine. Muzej je tada zatvorio „Jugoslovenski paviljon“ i izložbene predmete poslao na čuvenju Muzeju Jugoslavije u Beogradu.

Vlade šest postjugoslovenskih država (bez Kosova) su 2011. godine formirale radnu grupu koja je trebalo da nadgleda postavljanje zajedničke izložbe. Nju su činili istoričari i predstavnici vlade, koji su održali nekoliko sastanaka i počeli da planiraju postavku.

Uprkos stalnim obećanjima da će se nešto uraditi, saradnja je u zastoju od 2014. godine, jer vlade nisu mogle da se obavežu da će finansirati ovaj projekat ili odobriti njegov sadržaj.

Memorijani muzej u Aušvicu i dalje održava ovaj prostor, nadajući se zajedničkoj izložbi.

Uoči obeležavanja 75. godišnjice oslobođenja Aušvica, „Jugoslovenski paviljon“ je prazan. Tamo samo stoji natpis da se izložbe „preuređuju“.

U muzeju više nema 20.000 jugoslovenskih žrtava Aušvicа. Sećanje na njihov život i smrt nestaje zajedno sa državom u kojoj su nekada živeli.