Čovek koji je trebalo da ubije Tita
Josif Grigulevič, sovjetski tajni agent, lik je kome bi i sam Džejms Bond pozavideo. Bio je intelektualac, diplomata, akademik, pisac, ali i špijun-ubica. Staljinov čovek za specijalne operacije imao je 11 imena i verovatno isto toliko života. U dokumentima se spominje kao: Miguel, Jucek, Felipe, Padre, Artur, Daks, Maks, Hoze Okampo, I. P. Lavretski, I. Grigorijev i Maksimov.
Profimedia.rs
Rođen je 1913. u Vilnjusu, današnjoj Litvaniji, a tadašnjoj carskoj Rusiji. Pravo ime mu je bilo Josif Romuladovič Grigulevič Lavretski. Više izvora navodi da je studirao na „Sorboni“, gde ga je, kao vrlo talentovanog mladića, koji je govorio četiri jezika: engleski, španski, francuski i ruski, regrutovao NKVD (prethodnica KGB-a). Grigulevič je u drugoj polovini tridesetih godina poslat u Madrid kako bi tokom Španskog građanskog rata nadgledao rad Radničke partije marksističkog ujedinjenja, čiji je član bio i kasnije čuveni pisac Džordž Orvel.
U to vreme, Grigulevič dela pod kodnim imenima Maks i Filipe. Tokom misije u kojoj je imao zadatak da ubije jednog od najbližih ljudi Lava Trockog, Grigulevič je blisko sarađivao sa čuvenim i ozloglašenim ubicom Vitorijom Vidalom.
Novi život
Posle povlačenja u Moskvu, Grigulevič u domovini započinje novi život. Postaje akademski građanin, a uz falsifikovani doktorat istoričara izdaje se za najvećeg sovjetskog stručnjaka za Latinsku Ameriku. Dopisni član Akademije nauka SSSR-a postao je 1979. godine. Napisao je 58 knjiga, između ostalog biografije: Simona Bolivara, Franciska de Mirande, Če Gevare i Salvadora Aljendea. Josif Grigulevič umro je 1988. godine, a o njegovom filmskom životu saznalo se tek sredinom devedesetih godina prošlog veka, kada su otvorene arhive.
Grigulevič je u Moskvu vraćen 1938, da bi januara 1940. bio poslat u Meksiko pod kodnim imenom Jucek kako bi bio „treći čovek“ dve operacije: „Patka“ i „Majka“, koje su rezultirale ubistvom Lava Trockog. Sve to je izveo sa svojim starim znalcem - ubicom Vidalom.
Potom je poslat u Argentinu, gde je tokom Drugog svetskog rata, pod kodnim imenom Artur, organizovao akcije protiv nacističke Nemačke. U Argentini se oženio i vodio bogat društveni život družeći se sa čileanskim piscem Pablom Nerudom i drugim umetnicima. Zahvaljujući kostarikanskom piscu i diplomati, Grigulevič je 1949. nabavio lažni pasoš i pod imenom Teodor Kastro Bonefil vratio se u Evropu i nastanio u Rimu. U visokom društvu predstavlja se kao vanbračni sin kostarikanskog bogatog vlasnika plantaža kafe pod imenom Teodor B. Kastro. Započinje trgovački posao i širi poznanstva među imućnim i uticajnim svetom. Bio je vrlo dobar prijatelj s nećakom pape Pija XII i s tamošnjim američkim ambasadorom.
Sprijateljio se i s bivšim kostarikanskim predsednikom Hoseom Figueresom, kome je postao i poslovni partner. To poznanstvo mu je pomoglo da ga 1952. imenuju za ambasadora Kostarike u Italiji i Jugoslaviji. U međuvremenu, Staljin i Lavrentij Berija, šef sovjetske tajne službe, smišljaju mu novi zadatak - da ubije Tita.
O tome kako je planiran atentat govore pisani dokumenti.
„Posle zahteva Staljina da se isplanira ubistvo Tita, prvi izbor pao je na agenta Maksa, druga Griguleviča I. R., koji se već infiltirirao i dokazao kao diplomata Teodor Kastro u evropskim krugovima“, piše u dokumentu.
Maks je pozvan u Beč da bi mu bila izložena tri plana za ubistvo Josipa Broza:
1) Tokom zvaničnog prijema kod Tita Grigulevič bi trebalo da iz mehanizma skrivenog u odeći ispali ka Titu virus plućne kuge, koji bi ga inficirao i prouzrokovao njegovu smrt. Sam Maks, istovremeno, bio bi zaštićen od bolesti jer bi pre akcije primio serum.
2) Druga šansa koju bi mogao da iskoristi jeste Titova zvanična poseta Londonu, naročito s obzirom na to da je Grigulevič u dobrim odnosima s Petrom Velebitom, koji je u to vreme bio ambasador SFRJ u Velikoj Britaniji. Zahvaljujući tom poznanstvu, Maks bi dobio pozivnicu za svečani prijem u čast Tita, a ovaj bi izvršio atentat na Broza iz skrivenog oružja, a potom bi na prijemu bacio i suzavac i napravio opštu paniku.
3) Treća moguća šansa za ubistvo Tita je tokom nekog od diplomatskih prijema koje je predsednik SFRJ organizovao u Beogradu. Kako je NKVD zamislio, Grigulevič bi Titu odneo poklon - kutiju za nakit, u kojoj bi bio skriven smrtonosni otrov.
Ova tri plana bila su tema razgovora na sastanku koji je održan u Beču, a Griguleviču je ostavljeno vremena da odabere način, navodi se u dokumentu. Kao ambasador Kostarike, Grigulevič se sreo s Titom u više navrata, o čemu svedoče i fotografije, i nema sumnje da bi ispunio svoj zadatak da Staljin nije preminuo marta 1953, posle čega ga je ruska tajna služba opozvala. Grigulevič je povučen u Moskvu i tu se završila njegova špijunska karijera s ne malom burom u Rimu, gde je naprasni nestanak popularnog diplomate, njegove žene i ćerke zbog tolike misterije povezivan čak i sa „mutnim poslovima mafije“.