Najveći projekat bivše Jugoslavije se nikada nije završio
Posle Drugog svetskog rata, vlada tadašnje FNRJ (Federativne Narodne Republike Jugoslavije, kasnije SFRJ) donela je stratešku odluku o izgradnji moderne drumske saobraćajnice koja bi povezivala celu zemlju, „od Vardara pa do Triglava“, kako kaže tada najpoznatija rodoljubiva pesma.
privatna arhiva
Auto-put „Bratstvo - jedinstvo“ bio je glavna jugoslovenska putna saobraćajnica koja je povezivala četiri od šest republika i jednu pokrajinu bivše Jugoslavije. Prostirao se od Jesenica preko Ljubljane, Novog Mesta, Zagreba, Slavonskog Broda, Sremske Mitrovice, Beograda, Niša, Skoplja do Gevgelije na makedonsko-grčkoj granici.
Izgradnja je započeta posle Drugog svetskog rata kako bi se Jugoslavija dobro saobraćajno povezala, jer je do tad imala samo lokalne i regionalne puteve slabog kvaliteta. U izgradnji auto-puta su učestvovale omladinske radne brigade, koje su sačinjavali jugoslovenski i inostrani omladinci i pripadnici Jugoslovenske narodne armije. Skoro 300.000 ljudi je učestvovalo u izgradnji. Prva izgrađena deonica je bila Zagreb-Beograd u dužini od 382 km, otvorena 27. jula 1950. godine, a otvorio je, naravno, maršal I doživotni predsednik Jugoslavije maršal Josip Broz Tito.
U proleće 1959. godine započinje izgradnja deonice između Niša i Paraćina. Sledeće, 1960. godine grade se deonice Niš-Grdelica i Udovo-Đevđelija. Put u dužini od 113 km te godine je gradilo 48.557 omladinaca. Deonicu auto-puta Grdelica-Skoplje 1961. godine u ukupnoj dužini od 138 km gradilo je 46.699 omladinaca. Godine 1962. započinju poslednji radovi na auto-putu da bi sledeće 1963. godine mladi završili poslednju deonicu auto-puta između Osipaonice i Beograda.
U izgradnji su učetvovali i „klasni neprijatelji“ Jedan strani posmatrač je 70-ih godina prošlog veka zapisao da autoput Beograd-Zagreb nisu izgradile samo omladinske radne brigade, „kako su komunističke vlasti trubile na sve strane", nego je njima obilato pomagala i prisilna radna snaga, „klasni neprijatelji iz redova poraženih snaga buržoazije“.
Tako je 251.737 brigadira za šest godina povezalo Ljubljanu s Đevđelijom.
Iako se ovaj put zvao auto-put, imao je samo dve saobraćajne trake (svaka za po jedan smer). Raskrsnice sa lokalnim putevima su uglavnom bile van nivoa, mada je bilo i raskrsnica u nivou i serpentina. Put je bio predviđen za oko 9.000 automobila dnevno, a kasnije i do 40.000 vozila. Veći deo puta je bio izgrađen od betonskih ploča, a negde je bilo i asfalta. Godine 1977. auto-put je izgrađen u punom profilu sa po dve saobraćajne i jednom zaustavnom trakom u svakom smeru na sekcijama Kranj-Ljubljana (20 km), Zagreb-Županja (259 km) i Sremska Mitrovica-Beograd-Niš (277 km). Prva deonica auto-puta koja je puštena u bivšoj SFRJ je bilo 9,5 kilometara kroz Beograd od Zemuna (Zmaj) do Mostarske petlje, koji su otvoreni 1970. godine. Sledeće godine kreće izgradnja poluprofila auto-puta od Batajnice do Novog Sada na kojem se nalazio i most preko Dunava kod Beške dug 2205 metara, što ga ujedno čini i najdužim mostom u Srbiji. Ovih prvih 60 kilometara auto-puta A1 u poluprofilu je pušteno u saobraćaj 1975. godine. Radovi su nastavljeni prema Nišu, pa je 1977. pušteno u saobraćaj još 12,5 km auto-puta kroz Beograd od Mostarske petlje do Bubanj Potoka, kao i još 28 km auto-puta do Umčara. Već sledeće godine pušteno je još 79 km auto-puta na deonici Umčari—Batočina. Sledeća puštena deonica je bila dužine 21 kilometar od Pojata do Deligrada koji su pušteni u saobraćaj 1980. 1982. godine su puštene deonice Batočina—Ćuprija i Deligrad—Niš dužina po 34 km. Auto-put između Beograda i Niša je završen 1985. godine kada je puštena u saobraćaj i poslednjih 20 km auto-puta od Ćuprije do Pojata. Dalji radovi prema jugu su sačekali par godina
U decenijama posle izgradnje, autoput je spao na veoma loše stanje, ali pre ratova devedesetih je već počelo unapređivanje kolovoza i pretvaranje u pravi autoput, sa po dve trake u oba smera. Do 1990. godine deonica Šid-Beograd-Niš je bila završena, kao i Zagreb-Slavonski Brod-Županja i manji izolovani delovi u Sloveniji i Makedoniji.
Od sredine 1991. do jeseni 1995. godine, auto-put je bio zatvoren na srpsko-hrvatskoj granici usled ratnih dešavanja. Danas je gotovo u potpunosti izgrađen, osim nekoliko deonica na Koridoru 10.
Pročitajte još: