„Zvornik“ odneo 39 života!

Po završetku Drugog svetskog rata, javila se potreba za ubrzanijom industrijalizacijom zemlje. Preduslov moderne industrije je stabilno snabdevanje energijom, pa je u tadašnjem prvom petogodišnjem planu (prva petoletka) obnove i razvoja zemlje napravljen plan o izgradnji tridesetak električnih centrala. Drina, sa najvećim hidropotencijalom u zemlji, bila je logičan izbor.

Prva u nizu bila je HE „Zvornik“ na 93. kilometru od ušća Drine u Savu. Izrada projekta energetskog iskorišćavanja srednjeg toka počela je 1946. Odabrana je lokacija kod Malog Zvornika zbog povoljnog pada, blizine naselja i povezanosti bitne za transport građevinskog materijala.

U prvoj fazi gradnje na najvećem posleratnom gradilištu u zemlji, pored radnika dovedenih iz svih krajeva Jugoslavije, prisilno su radili i ratni zarobljenici, politički osuđenici, ali i lokalno stanovništvo. I pored 1.000 do 2.000 ljudi u smeni, gradnja je sporo odmicala. Konačno, 18. januara 1953. godine oko 23 časa, reka je savladana i zid je stajao pred njom. Nakon što je Drina pet puta rušila zid, u nehumanim uslovima usred zime i nadljudskim naporima radnika, prva brana na Drini konačno je izgrađena. To je imalo i svoju cenu u ljudskim životima. U temelje betonskog kolosa ugrađeno je 39 imena.

Ovo postrojenje u rad je pustio tadašnji predsednik SFRJ Josip Broz Tito 26. septembra 1955. godine.

HE „Zvornik“ je pribransko-protočno postrojenje, sa svake strane opremljeno po jednom mašinskom zgradom, u kojima su smeštena po dva agregata. Dužina same brane je 166,5, a ukupna dužina računajući i mašinske zgrade iznosi 267 metara. Građevinska visina brane je 42, dok je korisni pad 21,6 metara. Izgradnjom brane, na Drini se formiralo veštačko jezero, dugačko oko 25 kilometara, od Malog Zvornika do Velike Reke.

Brana ima osam prelivnih polja za propuštanje suvišnih voda, slapište dužine 32 metra za umirivanje energije vode koja se preliva, a obezbeđena je i sa četiri temeljna ispusna tunela za propuštanje rečnog nanosa i viška vode.

Sa desne strane, u brani je tunel dug 125 i širok 2,5 metra koji služi za propuštanje balvana. Na levoj strani brane je izgrađena „riblja staza“ ukupne dužine 160 metara, čime se vodi računa o ribi koja iz Dunava i Save ulazi u Drinu, a za vreme mrešćenja dopire čak do njenih izvorišta.

Sa svake strane brane je po jedna mašinska zgrada, u kojima su smeštena po dva agregata. Početna instalisana snaga svakog agregata, koji se sastoji od po jedne turbine i generatora, iznosila je po 22,4 MW, što je davalo ukupnu snagu od 86,6 MW. U novije vreme, podizanjem gornjeg nivoa vode i produbljivanjem korita Drine ispod brane, povećan je koristan pad tako da je povećana snaga agregata na nešto više od po 24 MW, što u ukupnoj snazi iznosi 96 MW.

Studija „Modernizacija i mogućnost povećanja snage i proizvodnje u HE Zvornik“ urađena je 2002. godine. Godine 2015. Hidroelektrana „Zvornik” zvanično je započela radove na revitalizaciji postrojenja. Puštanjem u rad dva revitalizovana agregata početkom 2018. snaga postrojenja je povećana za gotovo 15 megavata.