ALBANCI SU PALILI TRAKTORSKE GUME SAMO DA BI RAZORILI IKONE Ova crkva preživela je TEROR, hteli su da zatru sve srpsko

Crkva je pre svega mesto molitve i molitvenog nadahnuća vernika, ali i mesto nadahnuća umetnika, istoričara, slikara. Njihovu vrednost uveličava sećanje onih koji su se kraj njih rađali, rasli, u njima krstili, venčavali, Bogu ispovedali; njihovu vrednost uvećava i sećanje da su to isto, na istom mestu, i njihovi preci radili.

Obzirom na to da navedeni vrednosni kriterijumi čine nerazlučivo jedinstvo, od velike je važnosti da se vidi stradanje crkava i manastira u režiji albanskih terorista. Jer, posebno je zlo ono što su radili tokom pogroma 2004. godine, ali i ranijih godina. 

Jedna od crkava koja je razorena tada bila je crkva Svetog Ilije u Vučitrnu. 

Ono što ovoj svetinji (i verovanju da je sam Sveti prorok Ilija čuva i bdi iznad nje) daje poseban značaje jeste sudbina oltara. Za nju se vezuje priča da je 
tri-četiri meseca pre martovskog pogroma 2004. godine, tadašnji prota Staniša Arsić je, u prisustvu vojnika Kfora, izmestio ikone sa oltara.

"Sve što je bilo u crkvi, a moglo je goreti - spaljeno je, čak su u crkvi upalili traktorske gume jer su znali da dim od guma mnogo brže i jače uništava freske i ikone", podsetio je ranije za medije prota Simo i rekao da su "freske i ikone ugrožene i oštećene".

Crkva je obnovljena 2010. godine, kao i parohijski dom, te podignuto stotine nadgrobnih spomenika na groblju koje se nalazi u porti crkve".

Albanski ekstremisti bili su uvereni da će spaljivanjem crkve i devastiranjem jednog od najstarijih grobalja na Kosovu i Metohiji zatrti svaki trag i pomisao Srba da nogom kroče u Vučitrn.

Slike odande bole svakog Srbina, možete ih pogledati OVDE. 

 

Gradili je i pravoslavci i muslimani

Priča o crkvi Svetog Ilije u Vučitrnu, čija je gradnja trajala 43 godine, je priča o neverovatnom strpljenju, dovitljivosti i nesebičnosti vučitrnskih Srba. Ali i priča o zajedništvu i solidarnosti pravoslavnih i muslimana koji su gradili crkvu i džamiju, prenela je ranije Iskra. 

Izgradnja crkve i škole u Vučitrnu smatra se jednim od najkrupnijih poduhvata u vreme turske vladavine, ne samo na Kosovu.

Ovaj spomenik kulture i zaštićeno kulturno dobro po mnogo čemu je specifičan. Crkva je sagrađena u XIX veku, zahvaljujući strpljenju, upornosti, mudrosti, sredstvima i radu Vučitrnaca koji su uspešno prebrodili svaku zamku. Jedinstvena je i po tome što su u njenoj izgradnji dobrovoljno učestvovali i vučitrnski Turci i Albanci.
Temelj je iskopan 1833., ali je sve počelo mnogo godina ranije.

Vučitrnac Uroš Avramović pozvao je pred smrt, 1810. godine, nekoliko prijatelja i saopštio im poslednju želju – da svoju kuću i baštu poklanja sugrađanima da na tom mestu, kada se stvore uslovi, podignu crkvu. Jer, Vučitrn, prestonica Vojinovića i Brankovića, grad centralne administracije i nekadašnje sedište mitropolije, nakon više paljenja i rušenja, skoro tri veka nije imao crkvu. A bilo ih je u XV veku nekoliko, uključujući i katoličku, koja je pripadala bogatoj dubrovačkoj koloniji. Od toh svetinja ostale su samo ruševine, a Srbi su na bogosluženje išli u četiri kilometra udaljenu Banjsku.

Zavet da će ispuniti poslednju Uroševu želju dali su iguman manastira Devič Živa Simić, sveštenik Gligorije Petrović, Ivo Polovak, braća Cvetko i Živa Frtunić i Radovan Debeli.

Ali, kako? U to vreme za gradnju crkve trebalo je da budu ispunjeni posebni uslovi, od kojih je prvi bio da u tom mestu ne žive muslimani.

Olga Zirojević je u knjizi „Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683“ (Beograd, str. 31) napisala da je izgradnja novih crkava i manastira u principu bila dozvoljena, ali samo „u mestu u kojem uopšte nisu živeli muslimani“, čime su turske vlasti sprečavale uvećavanje pravoslavnih svetinja u naseljenim mestima i potiskivale srpsko stanovništvo iz gradova.

Da bi se doskočilo vlastima, Radovan je smislio lukav plan. U bašti su krišom zakopali stare krstove, svećnjake, kadionice…I čekali pogodan trenutak. Godinama je Živa Frtunić, koji je skoro 40 godina bio ašči baša, odnosno glavni ekonom na dvoru prvo Ahmet bega, a zatim i Mahmut bega, govorio begu da bi bilo dobro da Srbi imaju crkvu u kojoj bi se molili za carevo i njegovo zdravlje. I uvek je dobijao sličan odgovor – da im on ne može ništa kad nemaju ni mesto, ni pare da je sagrade.

Vučitrnci su bili strpljivi. I čuvali su tajnu. Punih 18 godina legalno su obrađivali baštu, da bi jednog dana, kao slučajno, iskopali crkvene relikvije. Odmah je Živko Frtunić otišao kod  Mahmut bega po dozvolu za gradnju crkve. Beg se nije protivio, ali je ponovio da nemaju ni mesto, ni pare za gradnju crkve, te ne ispunjavaju uslove.

Ovoga puta dobio je odgovor kakvom se nije nadao – da postoje i mesto, a ima i para. Kako drugih mogućnosti za nabavku para nije bilo, Vučitrnci su godinama sami izdvojili sredstva za gradnju hrama. Među njima su se istakli Sima Lulić i Aleksa Cupić koji su prodali svoja imanja da bi se sakupilo dovoljno novca.

Kako su se stekli svi uslovi koje su postavile turske vlasti, dozvola za gradnju crkve izdata je 1828. godine. Ali, da bi sprečio gradnju hrama beg je postavio još nekoliko uslova.

Prvi je bio da crkva ne sme da nadvisi okolne kuće, pa su Vučitrnci pristali da je duboko ukopaju u zemlju.

Beg je tražio da se u isto vreme gradi i treća džamija u centru grada, i to kulukom. Lukavi beg je naredio da svaki građanin kuluči koliko može da podnese, kako se stanovništvo ne bi opteretilo previše. Zapretio je i da će oni koji se ne odazovu kuluku raditi tri puta više od ostalih. I to, musliman bi radio na crkvi, a Srbin na džamiji. Verovao je da će se muslimani pobuniti, pa ako se ne gradi džamija, neće se graditi ni crkva.

Međutim, Srbi, Turci i Albanci dogovorili su se da se ne odazivaju na kuluk, kako bi bili kažnjeni. Tri puta više su radili i podigli svoje svetinje. Od preostalog materijala sagrađeni su saraj i kuća za Mahmut bega.

Radilo se danonoćno na obe svetinje, a kamen je tesan na gradilištu crkve. Kovač Dima Erić sa svojim šegrtom besplatno je klepao alate za tesanje kamena. Prihvatio je 13 groša za svog šegrta, što je bila simbolična suma.

Složnim radom pravoslavnih i muslimana izgrađena je crkva u vizantijskom stilu. Jednobrodna građevina sa apsidom na istoku i pripratom na zapadu, galerijom rađenom u drvetu, dvovodnim  krovom sa pokrivačem od crepa nad pripratom i kamenim pločama nad oltarom i naosom postala je ponos Vučitrnaca, a kovač Dima iz Prizrena je doneo „kupjel“ za krštavanje dece.

Gradnja crkve je završena 1833, godinu dana kasnije, na svetog Savu, hram je osvećen, a živopisanje je trajalo od 1868. do 1871. godine. Trgovac Aksentije Ćamilović je zabeležio da su prilozi za živopis koji je izradio Blaža Damljanović iz Debra počeli da pristižu 1867. godine.

Dok su se radovi na izgradnji crkve privodili kraju, Vučitrnci u dobili dozvolu za otvaranje osnovne škole, jedne od najstarijih na Kosovu. Škola je počela s radom u kući Cvetka Frtunića, koji je garantovao da će se poštovati važeći zakoni, a finansiranje su obezbedili sami Vučitrnci. Dečake i devojčice učio je Marko Avramović.

Nekoliko godina kasnije, 1872, u porti je, opet sredstvima građana, izgrađena škola.
O svemu je vodio računa Crkveni školski odbor koji su, prema pisanju Olge Nikolić, sačinjavali „najnapredniji deo srpskog stanovništva – trgovci, sveštenici, zanatlije, koji su sa mnogo odricanja i sa mnogo egzistencijalnog rizika brinuli o kulturnom razvoju svog naroda i napretku potomstva“.

Prvi sveštenici bili su Gligorije Petrović i Pavle Đokić.

Crkveni dom posvećen Svetom Savi izgrađen je 1982. godine, ponovo sredstvima Vučitrnaca.

Godine su prolazile, ratovi se nizali jedan za drugim. Crkva i džamija su opstajale, sve do 1999. Nekako u isto vreme stradala su oba verska objekta, džamija za vreme bombardovanja, crkva po dolasku Kfora.

Danas je crkva obnovljena, a na mestu stare izgrađena je nova džamija.

Vučitrn je rasrbljen 17. juna 1999. godine, a od 63 sela vučitrnske opštine Srbi danas žive samo u Gojbulji, Banjskoj, Gracu i Prilužju.

Legenda kaže da će se Srbi vratiti u Vučitrn kada Sitnica ponovo poteče ispod starog mosta.

Posle velike poplave pre nekoliko godina Sitnica je na kratko potekla ispod devet lukova kamene ćuprije, baš kao i vučitrnski Srbi koji dođu u svoj grad na jedan dan, da se okupe u crkvenoj porti, gde ih dočeka sveštenik Simo Čimburović koji od 2013. godine tu živi sa suprugom i ćerkom.

Ponovo se oglašava zvono sa zvonika crkve Svetog Ilije, gore kandila i sveće, portom se širi miris tamjana, a sveštenik Čimburović služi svetu liturgiju. Sam među freskama koje se polako pojavljuju ispod slojeva pepela.

Crkva Svetog Ilije, koju su nekoliko godina čuvali vojnici Kfora, opljačkana je i spaljena, groblje uništeno, spomenici polomljeni… Ali, duboko ukopana u kosovsku zemlju, i posle dva skrnavljenja, 1999. i 2004, oba u prisustvu Kfora, ponovo je postala mesto okupljanja vučitrnskih Srba.

Obnova crkve i parohijskog doma trajala je od 2005. do 2008. godine. Hram više nije napušten, vredan crkveni oltar iz 1846. godine koji je nekim čudom spasen, ponovo je na starom mestu, a freske koje svake godine postaju sve vidljivije čekaju restauraciju.

Iza crkve je groblje koje čeka obnovu.

Sada crkvu čuva tzv. kosovska policija, a često svrate i vučitrnski Albanci i Turci da popiju kafu sa sveštenikom ili, u vreme praznika, da se vide sa nekadašnjim komšijama i prijateljima.

Bogosluženju za Božić, Cveti, Uskrs i Svetog Iliju, ponekad i nedeljom, prisustvuju i vučitrnski Srbi koji, ne svojom voljom žive u 12 kilometara udaljenoj severnoj Kosovskoj Mitrovici i dalje, rasuti po svetu.

„Malo nas je, ali smo dobro raspoređeni“, kažu u šali kada se jednom godišnje okupe u nekom gradu, ili dođu za Svetog Iliju u Vučitrn, gde se jedino ne osećaju strancima.
Prvi put je došlo njih nekoliko, spontano, posle 2004., vođeni željom da dođu u svoj grad, pa šta bude. Onda ih je došlo malo više, da očiste i omoguće prilaz groblju. Zatim su pre deset godina prvi put došli na zadušnice, pa na Svetog Iliju…

Crkvu, sveštenika i njegovu porodicu danas čuva tzv. kosovska policija.

Sve češće Vučitrnci dolaze u crkvu i drugim danima da obiđu grobove predaka, prošetaju dobro znanim ulicama i dodirnu kamene zidove kule Vojinovića ne bi li dobili snagu za nove korake u životu prognanika.

Posete i stari most koji je davno napustila reka Sitnica i, kao i oni, krenula drugim tokom. Dolinom jorgovana, Sitnica s Ibrom, Moravom i Dunavom ka Crnom moru, a oni sami, gde ih je život zaustavio.

BONUS VIDEO

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI