TITO MU ZAPRETIO DA ĆUTI ZAUVEK! Njegovu tajnu je čuo samo jedan čovek, ODAO se na ratištu 1941. godine

Po rođenju u Kumrovcu Josip Broz bio je Hrvat, imao je 22 godine i bio je pripadnik austrougarske vojske kad je počeo Prvi svetski rat. Iako su o njemu napisane brojne biografije, tema “Tito i Prvi svetski rat” još uvek je nedovoljno istražena iako jedna od intrigantnijih, obavijena nizom tajni koje su nakon njegove smrti dobile krila u zemljama koje su za njegova života stvorile Jugoslaviju, totalitarnu državu kojom je diktatorskom rukom vladao 35 godina.

I istoričari su istraživali je li pravi Tito ubijen, ili je ranjen u ruskom zarobljeništvu pa je došlo do zamene identiteta s njegovim polubratom. Sam Tito je retko govorio o tom delu svoga života, a i kad bi nešto rekao, nije bio dosledan, ili su njegovi biografi prilagođavali činjenice političkim potrebama vremena pa je to posle, kad je njegovu diktaturu zamenila sloboda istraživanja i misli, samo razbuktavalo maštu.

Njegova 42. “vražja” domobranska divizija učestvovala je u akcijama na teritoriju Srbije, pa se postavilo pitanje je li i Tito bio učesnik zločina nad Srbima. Svojevremeno je Aleksandar Ranković, jedan od njegovih najbližih saradnika, potvrdio istoričaru Venceslavu Glišiću Titovo učestvovanje na srpskom frontu, a Rankovićeva supruga Slavka izjavila je 1998. “Večernjim novostima” kako je u jesen 1941. na slobodnoj teritoriji Srbije Tito svoje pratitelje iznenadio poznavanjem terena, pa je na upit Rankovića rekao: “Pa ja sam ovde ratovao kao austrijski vojnik 1914.”. Ranković mu je na to navodno uzvratio: “To si sad meni rekao i nikom više. Ako se ovo pročuje, od našeg pokreta neće biti ništa, a najverovatnije ni tebe ni mene!”.

Printscreen

Tito je i svome biografu Vladimiru Dedijeru izbegavao da govori o svom učestvovanju u Prvom svetskom ratu. U tri autobiografska teksta 1935, 1945. i 1952, samo u prvom Tito navodi da je od avgusta do decembra 1914. bio na srpskom bojištu. Ali kad je Dedijer htio o tomu da piše, dobio je navodno direktivu od Milovana Đilasa da to ne čini. Već je plasirana priča da je “izbegao sudbinu da se kao Hrvat i socijalista bori protiv svoje braće i drugova, srpskih radnika i seljaka”. Novinar Pero Simić u moskovskim je arhivama pronašao Titovu poverljivu autobiografiju, u kojoj, zbog rigorozne provere, nije smeo ništa da prećuti pa tu navodi da je “početkom avgusta 1914. otišao na srpski front kao vodnik” i da je tamo ratovao “do drugog odstupanja austrijske vojske“. Titovo učestvovanje u ratu protiv Srbije potvrdio je nakon Drugoga svetskog rata Žarko Vedrić, bivši austrougarski zapovednik42. domobranske divizije, u čijem je sastavu bila i Titova 25. pukovnija, pisale su “Novosti” 2015. Vedrić je suradniku Agitpropa CK KPJ izjavio da je Titov 25. puk “ostao na srpskom frontu sve do januara 1915. godine”.

Foto: EPA/ANDREJ CUKIC

Kao dokaz učestvovanja na srpskom bojištu koristi se i poznata fotografija Josipa Broza s puškom u ležećem položaju, iskadrirana bez dvojice zapovednik i još jednog austrougarskog vojnika koji iza njega stoje u rovu pokraj zemunice s pogledom prema objektivu, čime otkrivaju pozerski karakter fotografije. Na stotu godišnjicu početka Prvoga svetskog rata u beogradskom Muzeju istorije Jugoslavije održan je naučni skup “Tito u Prvom svetskom ratu – različito čitanje jedne fotografije”. Muzejska savetnica Veselinka Kastratović-Ristić rekla je tada kako Tito prigodom prikazivanja te fotografije na izložbi 1970, povodom 50. godišnjice Komunističke partije Jugoslavije, nije negirao da je on na slici: “Ali je rekao da je nastala negde u Galiciji. S obzirom na to da su pripadnici 42. divizije tamo ratovali 1915, to nije tačno, jer se slika pojavljivala u hrvatskim novinama pre odlaska te jedinice na rusku frontu, s potpisom da je reč o borbama na Drini”, rekla je V. Kastratović-Ristić.

Pregledom hrvatskih novina ustanovljeno je da je reč o zapravo dve fotografije snimljene na istom mjestu. Jedna je objavljena 3. oktobru 1914. u “Ilustrovanom listu”, a druga 11. novembra 1914. u “Jutarnjem listu”. To znači da su snimljene pre oktobra 1914, a i vojnici su u letnjim odelima pa očito nisu snimljene na zimskom bojištu u Galiciji. Prema pisanju “Politike”, docent na beogradskom Filozofskom fakultetu Aleksandar Životić, naveo je da je Tito služio u 10. četi, 3. bataljonu, 25. puku 42. “vražje” divizije. I da je kriminolog Arčibald Rajs, koji je istraživao austrougarske zločine nad Srbima, utvrdio da su zločine činili 26, 27. i 28. puk.

“Međutim, kasnija istraživanja pokazala su da je i dopunski bataljon 25. puka, koji je vodio tadašnji major Slavko Štancer, takođe odgovoran za niz zločina”, tvrdi Životić.

Inače, u tom su puku bili i Vladko Maček i Miroslav Krleža, a 42. divizija odlikovana je za vojna delovanja u Srbiji. Danilo Šarenac, naučni saradnik srpskog Instituta za savremenu istoriju, rekao je kako je Titova jedinica u vreme počinjenja zločina u Mačvi bila u Krupnju i tvrdi: “Dakle, nema nikakvih dokaza koji bi Tita direktno povezali sa zločinima”.

U Hrvatskoj se tim delom Titovog života specijalno bavio Boris Blažina iz Instituta za evropske i globalizacijske studije u radu “Detinjstvo i mladost Josipa Broza Tita 1892–1920. kroz prizmu biografija: kontradikcije, nedosljednosti, politizacija, pedagogizacija”. Analizirajući sekundarne izvore podataka o Titovom životu autor upozorava na nedoslednosti, “koje su većinom rezultat “krojenja” biografije uticajne ličnosti iz političkih, odnosno pedagoških razloga”, i to u kontekstu obrazovne politike socijalističke Jugoslavije u kojoj je Tito bio uzor mladima odgajanima u duhu socijalizma i panslavizma.

Blažini je glavni izvor bila monumentalna Dedijerova biografija “Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita” iz 1953, koja sadrži sve tri Titove autobiografije, transkript njegovih nedovršenih TV memoara, intervjue iz 1972. i 1975. s Titom, njegovom rodbinom i prijateljima, pisma roditeljima, izveštaje iz rata, anketne listove koje je ispunio kao ratni zarobljenik… Koristio se i delima Milovana Đilasa, Louisa Adamiča, Ivana Očaka, Zvonka Štaubringera, Zvonimira Despota (“Pisma Titu”), interdisciplinarnom studijom Filipa Hameršaka “Tamna strana Marsa. Hrvatska autobiografija i Prvi svjetski rat”, uz određene rezerve osvrnuo se i na tvrdnje koje iznosi novinar Pero Simić…

Broz je svedočio kako ga je neki kapetan Murković, strastveni mačevalac, uzeo u grupu vojnika koje je svakodnevno podučavao, pa je bio prvi u bataljonu, a zatim drugi na prvenstvu austrougarske vojske u maju 1914., kad je bio oduševljen što se, primajući diplomu i medalju, rukovao s nadvojvodom Josipom, bratom kralja Franje Josipa. Dobio je i mesec dana odmora, a nakon povratka započeo je rat. Inače, krajem 1913. Broz je poslat na zapovedenički kurs, što je po vlastitom kazivanju rado prihvatio, pa to dovodi u sumnju njegove kasnije tvrdnje o protivljenju ratu.

Ridli piše da je Broz u vodnika unapređen na Božić 1913, Klinger i Kuljiš navode kako je to bilo već u maju, a Dedijer samo da je na Srbiju krenuo 1914. kao vodnik. Tek u trećoj autobiografiji iz 1952. Broz je negativno ocjenjivao austrougarsku vojsku kao staromodnu i tromu, a kasnije i kako mu se nije sviđala služba u “vojsci ugnjetavača, koja je držala narode u ropstvu”.

Đilasu je privatno govorio da je Austro-Ugarska bila “dobra, organizirana država”, a i sam je govorio da je u vojsku išao kako bi “izučio vojno umijeće”, pa se Blažina ne slaže s Hameršakom kako je to za njega bila nesposobna vojska. I Blažina ističe kako je Broz samo u prvoj autobiografiji iz 1935. navodio da je bio na srpskom bojištu do drugog odstupanja austrougarske vojske u prosincu 1914. Jedini konkretan podatak koji je dao, osim da je pritvoren u Petrovaradinsku tvrđavu, jeste da je njegova jedinica bila najprije u Bežaniji severno od Beograda, a posle blizu Rume. Adamiču je rekao kako je već u jesen 1914. prebačen u Galiciju, a prema kazivanju brata Stjepana Broza, za razliku od službenih biografija, borio se na Drini, gdje je već u prvim borbama poginulo deset Kumrovčana.

U Dedijerovoj biografiji iz 1953. Brozova je jedinica prikazana u vrlo lošem svetlu. Zapovednik bataljona Slavko Štancer i vodnik Ivan Tomašević prikazani su kao srbomrsci. Štancera kao zloglasnog zapovednika u svojim su delima spominjali Josip Horvat i Miroslav Krleža, a obojica su kao zapovednici u NDH posle Drugoga svetskog rata osuđeni na smrt, s tim da je Štancer preminuo pre egzekucije. Prema Dedijeru, Brozova se jedinica povukla polovinom decembra 1914. južno od Beograda, a zatim je prebačena u Bukovinu pa u Galiciju. Prema Simiću, Broz je sa srpskog bojišta otišao s najvećim dočasničkim činom i baš je područje delovanja njegove divizije pretrpelo najteža ratna stradanja, a ustvrdio je i kako je Broz sam priznao učestvovanje u “kaznenoj ekspediciji” na Srbiju. Tri verzije o zatočeništvu Dedijeru je pak Broz prepričao da je tri dana bio zatvoren u Petrovaradinskoj tvrđavi i da će se kao socijalista, kada njegova jedinica bude prebačena u Galiciju, predati Rusima.

U Štaubringerovoj biografiji to je popraćeno i citatom “Ne pucam na braću!”. Ali Blažini to ne deluje uverljivo. Zar bi onda u TV memoarima Tito za austrougarske vojnike koristio pojam “naši” za razliku od “Srba”. Ridli je našao tri verzije o Titovom zatočeništvu. Blažini je teško poverovati da bi “problematični” dočasnik olako bio oslobođen i vraćen na bojište i to kao zapovednik samostalne izvidnice. I spomenuta fotografija Tita u rovu s puškom baš i ne govori o njegovu antiratnom raspoloženju. U Dedijerovim “Novim prilozima” tvrdi se da ona prikazuje Broza u Galiciji 1915, a fotografija iz iste serije objavljena u “Ilustrovanom listu” 1914. imala je naslov “Naši vojnici na Drini”. U “Narodnoj armiji” 1954. pod naslovom “Vid Periček priča”, Titov austrougarski suborac tvrdi kako je upravo on pronašao fotografiju na kojoj su on, Broz i austrougarski vojnici 1914. na ruskom bojištu, pa Blažina zaključuje kako su cenzori promijenili “srpsko” u “rusko”, zaboravivši promeniti i godinu, jer je Tito na rusko bojište prebačen u januaru 1915.

Na Istočnom bojištu Broz je zbog zarobljavanja 11 ruskih vojnika u ožujku 1915. predložen za odlikovanje srebrnom medaljom za hrabrost, jer je učinio “već više puta dosta nereda u neprijateljskim redovima”. Ali kad je odluka donesena, Broz je već bio zarobljen. Kako je jednom i sam govorio o zarobljavanju 80 ruskih vojnika, Blažina se pita je li to isti događaj samo preuveličan u njegovom prepričavanju. Tito je u autobiografijama govorio samo da je bio teško ranjen pri zarobljavanju njegovog bataljona, spominjući više datuma od 22. mart do 12. april 1915. godine. U televizijskim intervjuima govorio je da je ranjen u sukobu s Čerkezima “Divlje divizije” kod Okna (danas Vikno u Ukrajini), koji su ih napali s boka dok su odbijali napad ruske pešadije. I Broz i njegovi biografi navode različite verzije njegova zarobljavanja, ranjavanja i preživljavanja, pa i da ga je navodno od smrti spasio ruski vojnik koji se bacio na Čerkeza!

Blažina zaključuje kako Brozova dela, lišena službenih interpretacija, ostavljaju utisak da nije bio uvereni panslavist, a kamoli pobornik jugoslavenske ideje. U prilog tomu govori i to što nije realizirao svoju tobože deklariranu nameru bega Rusima, iako je vodeći izvidnicu iza neprijateljskih linija za to imao prilike. Činjenica je da se nije zanosio ratom, već ga je prikazivao kao “nužno zlo” te je u toj ruskoj fazi njegovog života naglasak bio na uzaludnosti i gluposti ratovanja u kojem najdeblji kraj uvek izvlači “mali čovek”, radnik i seljak. U autobiografiji iz 1945. Broz iznosi da je u zarobljeništvu ostao do septembra 1920, od čega 13 meseci u improviziranoj bolnici u Uspenskom manastiru u Svijažsku na Volgi. Tretiran je kao beznadan slučaj, preboljevši upalu pluća i pegavi tifus. U apriilu 1916. nakratko je prebačen u logor blizu Alatira na reci Suri, kod Čuvaša, piše Blažina, te u autobiografiji iz 1935. stoji da je tada sa sedamdesetak drugova odbio ponudu da se priključi srpskom dobrovoljačkom korpusu. Posle je tumačio kako su odbijali da polože zakletvu srpskom kralju te služiti pod srpskim časnicima sa Solunskog fronta, koji su uveli strogi dril.

U Alatiru se Broz sprijateljio s dve gimnazijalke, kćeri dr Čistjakova, koje su zarobljenike učile ruski i donosili im da čitaju dela ruskih klasika. Navodno je tada naučio malo da svira klavir. U jesen 1916. Tito je prebačen na Ural preko Jekaterinburga u Permsku guberniju na rad na željeznici, gde je bio “starešina” ratnih zarobljenika – Mađara, Rumunja i Slovaka, koji su ga izabrali za svog “predstavnika”. Kada ih je pogodila strašna zima, Broz je tada fiktivno vodio neke zarobljenike kao da su na radu kako bi mogli zakrpati poderanu odeću, ali je otkriven pa ga je “žandar” Kozak izmlatio bičem. Broz je poželeo da ga ubije i to je bio jedini put u biografskim ispovestima da je priznao taj poriv. Tada je u zatvoru prvi put čuo za Februarsku revoluciju. U leto 1917. zbog “šikaniranja” pobegao je u Petrograd, gde su ga zatekle demonstracije protiv privremene vlade, u kojima je i on učestvovao. Navodno je tada imao priliku da sluša Lenjina na mitingu i videti Maksima Gorkog. Ruska tajna policija Ohrana ugušila je demonstracije, a Broz je pobegao u Finsku, tada deo Rusije, nameravajući se preko Poljske vratiti kući. Međutim, uhapšen je i tri nedelje bio zatvoren u Petrogradu. Kad je prebacivan na Kungur, prevario je stražara i pobegao. U novembar 1917. stigao je u Omsk u Sibiru. Tu se, prema različitim verzijama, pokušavao ili i priključio Komunističkoj partiji. U Omsku se 1918. i oženio Pelagijom Denisovom Bjelousovom, kćeri seljaka iz Mihajlovke, pravoslavne vere. S njom je u septembru 1920. otputovao u Jugoslaviju.

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI