PONOS SRBA U HRVATSKOJ Zagreb - Najveći srpski pravoslavni hram u današnjoj prestonici Hrvatske potiče iz 18. veka

Prilikom udaje za Ulriha, 1434. godine, Katarina je iz Smedereva povela, pored pratnje i dvorjana, i sveštenika koji joj je bio duhovnik. Njenim zauzimanjem prepisana je 1454. godine, u Varaždinu, bogoslužbena knjiga Apostol, prva do sada poznata srpsko-slovenska knjiga napisana na ovim prostorima. U Varaždinskom apostolu, koji se čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu, sačuvan je i zapis u kojem, pored ostalog, stoji da je ova bogoslužbena knjiga napisana „pri blagočestivoj i hristoljubivoj gospođi i kneginji Kantakuzini, kćeri despota Đurđa, samodršca srpskog.“

Od obnove Pećke patrijaršije 1557. godine, u vreme srpskog Patrijarha Makarija Sokolovića, nad pravoslavnim Srbima Stare Slavonije duhovni nadzor vršio je požeški Mitropolit, koji je stolovao u manastiru Orahovici. Mitropolit požeški Vasilije zbog turskog zuluma prelazi početkom oktobra 1595. godine iz manastira Orahovice na područje Gornje Slavonije i ostaje u Rovištu, blizu turske granice, da bi bio što bliže svom narodu pod Turcima. Vladika Vasilije je na novim prostorima osnovao Episkopiju sa sedištem u manastiru Marča, po kojem je i prozvana Eparhijom marčanskom. U istorijskim izvorima ova eparhija se još naziva: svidnička, vretanijska ili uskočka eparhija. Marčanski arhijereji vodili su tešku borbu protiv agresivnog rimokatoličkog prozelitizma i njihovog programa unijaćenja.

Pod velikim pritiskom Rimokatoličke crkve, posebno zagrebačkog biskupa, Srbi su izgubili Manastir Marču, ali su sačuvali svoju pravoslavnu veru i nacionalni identitet. Kao duhovni nastavak Eparhije marčanske, 1734. godine je ustrojena Lepavinsko-severinska episkopija sa sedištem u Manastiru Lepavini, a kasnije u Severinu. Ova eparhija sjedinjena je 1754. godine sa Eparhijom kostajničko-zrinopoljskom, da bi kasnije, 1771. godine, teritorija Lepavinsko-severinske eparhije bila sjedinjena sa Pakračkom eparhijom.

Malobrojni pravoslavci u Zagrebu početkom 18. veka bili su Srbi, Grci i Cincari, uglavnom trgovci. U to vreme otpočinje borba za molitvenim domom i osniva se pravoslavna opština. Konačno, 1786. godine, posle snažnih otpora mesnih vlasti, doneta je odluka u Beču na osnovu pismenog obraćanja zagrebačkih pravoslavaca caru Josipu Drugom. Pravoslavna opština Zagreba je 1794. godine kupila kapelu Svete Margarete, na samom ulazu u Ilicu, sa pripadajućim zemljištem. Od 1848. zagrebačka pravoslavna crkvena opština dobija prefiks srpska, a zbog ovakve istorije sabornog hrama ulica koja prolazi iza crkve i danas se zove Margaretska, a ona koja prolazi ispred nje zove se Preobraženska.

Kapela je bila u vrlo lošem stanju i van upotrebe, pa i pored opravki, nije mogla duže služiti svrsi. Nova crkva u duhu pravoslavne arhitekture, podignuta je na mestu stare bogomolje 1866. godine, po nacrtima arhitekte Franje Klajna. Snažan zemljotres koji je pogodio Zagreb 1880. godine nije pričinio mnogo štete crkvi. Obnovljena je 1883-1884. godine po nacrtima arhitekta Hermana Bolea. Tada je u nju postavljen sadašnji ikonostas s ikonama koje je radio slikar Epaminondas Bučevski, poreklom iz Černovaca u Bukovini. Herman Bole će u još dva navrata obnavljati Preobražensku crkvu - 1899, kada na nju postavlja novu kapu zvonika i 1913-1914., kada joj je potpuno preoblikovao pročelja. Saborni hram Preobraženja Gospodnjeg u Zagrebu, poznatiji kao Preobraženjska crkva, tada je postao glavni i najveći pravoslavni hram u Zagrebu, smešten uz Vladičanski dvor Mitropolije zagrebačko-ljubljanske Srpske pravoslavne crkve.

Dana 4. maja 2007. dovršen je ikonopis u unutrašnjosti crkve, a izradio ga je ruski ikonopisac Nikolaj Aleksandrovič Muhin. Hram je teško oštećen u zagrebačkom zemljotresu 22. marta 2020. godine, ali je ubrzo obnovljen.

Srpska pravoslavna škola

Za razvojni put školstva pravoslavne crkvene opštine u Zagrebu značajan je mart 1877, kada je osnovano Srpsko pjevačko društvo, koje je posebno negovalo crkveno pojanje. Godine 1893. kupljena je kuća u Margaretskoj ulici broj 10, a tu se škola nalazila sve do 1910, kada je sagrađena nova zgrada u Bogovićevoj ulici broj 7, gde je preseljena u četiri nove prostorije. Za vreme Prvog svetskog rata zatvorena su sva odeljenja srpske osnovne škole u Zagrebu. Školske prostorije zaposela je vojska, a tek 1917. naređeno je njihovo ponovno otvaranje. Zbog zatezanja zagrebačke gradske opštine ta stvar je konačno rešena tek krajem 1929. godine. Škola je imala naziv Državna osnovna škola u Bogovićevoj ulici, a na Svetog Savu 1931. godine preimenovana je u Školu kralja Petra Prvog oslobodioca. Danas se ova škola zove Srpska pravoslavna opšta gimnazija Kantakuzina Katarina Branković, i u svom programu ima pojačane sadržaje iz nacionalnih predmeta kao što su srpski jezik, istorija, slikarstvo i muzika. Istovremeno, osim što neguje vrednosti pravoslavne duhovnosti, nacionalno-kulturnog identiteta i tradicije, ova ustanova zagovara i duh multikulturalnosti i multikonfesionalnosti i zato je uvek otvorena za sve zainteresovane.

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI