TRAGOM MITROVAČKE KAZNIONE Zidine jednog od najstarijih i najpoznatijih zatvora u regionu kriju mračne tajne: Krvnici nisu imali milosti
Zidine jednog od najstarijih i najpoznatijih zatvora u regionu, kaznione u Sremskoj Mitrovici koja se tokom decenija postojanja trudila da osuđenike izvede na pravi put, pa u okviru zatvora funkcionišu jedinice koje se bave turizmom i ugostiteljstvom, poljoprivredom, umetnošću, čuvaju i sećanja na najstrašnije krvnike od čijih se metoda prevrće želudac, srce steže i diže kosa na glavi.
U potrazi za dokumentima koje su skupljali za knjigu o istoriji ovog zatvora, profesor Đorđe Cvijanović i koautor Nebojša Draganović naišli su na jeziva svedočenja o dželatu koji je pedantno vodio evidenciju o svojih stotinak pogubljenja, Viktoru Tomiću, koji je sam sebe, zbog omiljenog načina na koji je maltretirao stanovnike Mitrovice guljenjem kože sa tela, proglasio najboljim pedikirom u NDH, o strahotama koje su se nastavile iza rešetaka i dolaskom komunista na vlast...
Foto privatna arhiva
Osam godina istraživanja, prikupljanja, razgovora, dogovora, 8.000 ispisanih stranica i pregledanih na stotine fotografija prethodilo je izdavanju trotomne knjige „Tragom mitrovačke kaznione“, rekao je za Alo! autor profesor Đorđe Cvijanović.
Cenovnik pogubljenja
Novosadski magistrat sačinio je detaljni cenovnik usluga dželata prema vojnim vlastima:
Pogubljenje zločinca koji je vršio sodomiju nad stokom 24 forinte;
Pogubljenje spaljivanjem živog čoveka 24 forinte;
Pogubljenje lomljenjem na točku 24 forinte;
Pogubljenje nabijanjem na kolac 24 forinte;
Pogubljenje vešanjem kod stuba pa spaljivanje 16 forinti;
Pogubljenje obično, sečenjem glave ili vešanjem 12 forinti;
Potpuno šibanje 12 forinti;
Udaranje žiga 6 forinti;
Sečenje jezika 6 forinti;
Svaki pojedini stepen torture 1,5 forinti.
- Ova knjiga nije samo zapis o svemu što se događalo iza zidina jednog od najpoznatijeg zatvora u regionu, već predstavlja i svojevrsnu istoriju grada Sremske Mitrovice - ističe Cvijanović.
Foto privatna arhiva
A kakvim su sve mučenjima i zverstvima bili podvrgnuti osuđenici, među kojima je bilo i mnogo političkih zatvorenika, opisano je na stranicama knjige čije delove objavljujemo:
Pedantni egzekutor u fraku
U srezu Karlin u današnjoj Češkoj rođen je 28. jula 1879. godine Karlo Dragutin Hart. On je postavljen 1928. godine na mesto glavnog egzekutora u Kraljevini SHS, a nedugo zatim u Kraljevini Jugoslaviji. Bio je potpuno predan poslu i izuzetno pedantan. Vodio je lični dnevnik o pogubljenjima, a po evidenciji ih je obavio preko 100. Imao je sposobnost da zainteresuje medije i javnost, na šta je ukazivalo njegovo ponašanje i garderoba. Nosio je crni frak i cilindar, belu košulju, crnu leptir-mašnu i bele rukavice. Po pričama onih koji su ga znali, nikada nije koristio isti konopac u svrhu pogubljenja, ali je zato prodavao delove korišćenog konopca, jer su mnogi ljudi u to vreme smatrali da konopac koji se koristio za vešanje donosi sreću. Pogubljenje osuđenika Hart je nazivao justificiranje, za njega je to bio obredni čin, jer se po pogubljenju obraćao beživotnom telu osuđenika na smrt i govorio mu: „Nisam kriv za tvoju smrt, samo radim svoj posao.“
Briga o krvniku
Vodeći računa o dželatima, a ne o žrtvi, uveden je običaj navlačenja kapuljače osuđeniku pred vešanje. Verovalo se da će u suprotnom duša ubijenog, čije je sedište u očima, ukoliko su oči otvorene u vreme egzekucije, videti i zapamtiti krvnika koji je egzekuciju izvršio, te da se neće smiriti dok se krvniku ne osveti. Na znak dželata, njegov pomoćnik izmicao bi platformu na kojoj je osuđeni stajao. Usled trzaja i težine tela nastupila bi smrt gušenjem. Da bi se ubrzala egzekucija osuđenog, pomoćnik je hvatao obešenog oko nogu ili struka i snažnim trzajem vukao na dole. Tim činom bi dolazilo do smrti gušenjem ili lomljenjem vratnog dela kičme. Cela ova procedura vešanja ili tačnije agonija osuđenog trajala bi do deset minuta. Sve što bi potrajalo duže od ovog vremena, smatrano je nestručnim i nehumanim vešanjem.
Tomićeva mržnja prema Srbima
Ante Pavelić 1942. godine nije poslao Viktora Tomića u Srem zbog njegovog ratnog znanja ili autoriteta, već zato što je dobro poznavao njegov karakter, zločinačku narav i mržnju prema srpskom narodu. U zgradi mitrovačke kaznione od tada je svakodnevno rastao broj uhapšenih. Tomić i njegovi pratioci iživljavali su se prvo nad komunistima. Tomić je hodao hodnicima kaznione sa velikim nožem u jednoj ruci, dok je u drugoj držao bukagiju. Uhapšenima su ruke vezivali žicom iza leđa. Žicu su dotezali kleštima. Neki su od jakog bola odmah padali u nesvest jer se žica urezivala duboko u kožu šake. Često bi ustaše u sobe kaznione uvodili od 100 do 200 uhapšenih građana, iako su bile predviđene za 15 do 20 zatvorenika. Ljude su svakodnevno izdvajali i odvodili na torturu i saslušanje. Prema izjavi svedoka Nikole Godića, najteže mu je bilo kada se porodila jedna Srpkinja, sva modra od batina i mučenja. Čuo se plač novorođenog deteta. Majka je ustala, iako u teškim bolovima, i molila čuvare za samo malo vode. Ustaše su ubrzo upale u tu sobu. Čuli su se njihovi strogi glasovi i tupi udarci koji su odzvanjali prostorijom. Molećiv glas majke zamenio je smrtonosni ropac, posle koga je nastala tišina. Krici i urlici iz zatvorskih soba bili su stalni. Uhapšenima su vadili zdrave zube, čupali nokte, pritiskali stegama glavu, sekli uši. Više puta mučenici su zbog neizdrživih bolova padali u nesvest. Polivani su tada vodom, a po njihovom osvešćivanju nastavilo bi se s torturom. Zbog omiljenog načina na koji je maltretirao stanovnike Mitrovice guljenjem kože sa tela, Viktor Tomić sebe je proglasio najboljim pedikirom u NDH.
Komunistička tortura
Po završetku Drugog svetskog rata Kazneno-popravni zavod u Sremskoj Mitrovici po ko zna koji put postao je mesto stradanja, ovoga puta naroda Titove Jugoslavije koji nisu prihvatili komunističku ideologiju i novi državni poredak. Komunistički sistem je pod parolom: Pronalaženje i borba protiv državnog neprijatelja, prepunio jugoslovenske zatvore. U vremenu bez milosti, neki novi ljudi ispred zatvorskih rešetaka samo su nastavili torturu, šikaniranje i nečovečno ponašanje prema onima koji su se našli iza rešetaka. Sveštenik profesor Sava Banković robijao je 19 godina u mitrovačkom zatvoru. Bio je svedok velikog stradanja sveštenstva posle Drugog svetskog rata. Mnogi duhovni oci podlegli su batinama i torturi, drugi su likvidirani po odluci suda ili bez nje, a neki su mučeni i osakaćeni završavali u duševnim bolnicama van očiju javnosti, za ceo preostali život izolovani od društva. Sveštenim licima osuđenim na smrt nije se znalo mesto ukopa posle likvidacije...
Istorija zatvora je istorija jednog grada
Institucija koja je davnih godina po istorijskom značaju i važnosti prevazišla okvire grada na obali reke Save je mitrovački Kazneno-popravni zavod, ustanova koja datira još od kraja 19. veka, čije delovanje seže kroz tri veka i osam država, objašnjava profesor Cvijanović.
- Istorija mitrovačke kaznione nije u prošlosti proučavana, iako je pružala brojne pouke iz sudbina osuđenih ljudi u različitim situacijama i vremenima. Zatvor se nalazio na periferiji grada i fizički je bio odvojen od naselja i stanovnika Mitrovice. Bez obzira što je time naglašavana njegova izolovanost, neraskidivom vezom od nastanka je spojen sa gradom kraj Save - kaže profesor Cvijanović.
Foto privatna arhiva
- Istraživački rad predstavljao je najteži i najdugotrajniji posao tokom ovog pozamašnog poduhvata. Kazniona je u periodu nastanka vezana za period vladavine Austrougarske monarhije na prostoru Srema, te nas je put novih otkrića vodio i izvan Srbije, u muzeje i arhive Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Austrije i Nemačke. Nije bilo lako obezbediti pristup arhivskoj građi koja se nalazila na području bivše Vukovarsko-srijemske županije, u zemljama regiona sa kojima smo do skora bili u ratnom sukobu. U Srbiji su nam, što nismo očekivali, teško dostupni bili podaci koji su se odnosili na prve posleratne godine i vladavinu nove komunističke vlasti. Naši arhivi ovu vrstu dokumentacije dugo godina su čuvali od očiju šire javnosti i oslobodili su je zaborava tek 2010. godine, ali je ona i danas u velikoj meri nesređena i zapuštena. Sveukupno smo sakupili više od 8.000 listova starih originalnih dokumenata, hronološki ih razvrstali i predali timu za prekucavanje i uvođenje u elektronsku formu - otkrio je deo tog dugotrajnog procesa profesor Cvijanović.
BONUS VIDEO
PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI
možda vas zanima
Vesti
Komentari (0)